78 79 (14)

RODZAJE FILTRÓW UŻYWANYCH W ŚWIATŁOLECZNICTWIE

Ograniczona zdolność przenikania promieni UV przez różnorodne ciała pozwoliła na wyodrębnianie ich poszczególnych grup przez użycie filtrów.

Filtrem świetlnym nazywamy przesłonę z materiału, który pochłania pewne promienie, a pozwala na przenikanie przez niego innym promieniom o określonej długości fali.

Wybór filtru opiera się na jego właściwościach przepuszczania promieni o danej długości fali.

Źródła wysyłające promienie UV mogą równocześnie wytwarzać inne rodzaje promieni. Zastosowanie filtrów pozwala uzyskać z danego źródła światła określony zakres promieniowania. Pozostałe rodzaje promieni zostają przez filtr pochłonięte. Jako filtry służą pewne odmiany szkła, komory wodne i związki chemiczne.

Następujące rodzaje filtrów używane są najczęściej w światłolecznictwie:

Filtr ze szkia uwiolowego niebieskiego przepuszcza oprócz promieni widzialnych niebieskich pozafioletowe długofalowe, natomiast pochłania promienie pozafioletowe krótkofalowe, promienie podczerwone i czerwone widzialne.

Filtr ze szkła uwiolowego czerwonego przepuszcza promienie czerwone i znaczną ilość promieni podczerwonych.

Szkło okienne pochłania promienie UV o długości fali poniżej 3300 A.

Szkło ,Helio" i szkło ,,Vita’', o specjalnym składzie chemicznym z domieszką kwarcu, pochłaniają promienie UV o długości poniżej 2750 A, a przepuszczają znaczną ilość promieni UV długofalowych.

Szkło Chance-Crookesa A pochłania promienie UV (używane jest do wyrobu okularów ochronnych).

Filtry Wooda Iszklo z zawartością tlenku niklu i potasu) przepuszczają promienie w granicach długości fal od 3130 do 4050 A- Używamy tego filtru do lamp kwarcowych w celach diagnostycznych przy różnicowaniu chorób skóry.

Szkło Corex D jest filtrem pochłaniającym promienie UV krótkofalowe.

Woda destylowana pochłania promienie podczerwone długofalowe, przepuszcza zaś pozafioletowe.

Roztwory siarczanu miedzi w amoniaku pochłaniają promienie o długości fali powyżej 5000 A i nieznaczną ilość promieni UV.

Filtrem dla promieni UV jest również szkło kwarcowe, które przepuszcza promienie UV do 1800 A-

WŁAŚCIWOŚCI FOTOCHEMICZNE PROMIENI UV

Reakcje fotochemicze polegają na wywołaniu zmian chemicznych pod wpływem działania światła. Reakcje te powodują utlenianie lub odtle-nianie pewnych związków chemicznych, rozkład ciała o budowie złożonej na związki proste, wytwarzanie związków pochodnych (np. histaminy z histydyny), asymilację COo itp. Pod wpływem działania promieni UV reakcje powyższe zachodzić mogą w ustroju. Określamy je wówczas jako reakcje biochemiczne.

Promienie UV wywołują zjawiska fluorescencji i fosforescencji.

Podczas fluorescencji zachodzi przemiana promieni UV (3020—3900 A) na fale dłuższe z zakresu światia widzialnego. Barwa fluorescencji zależy od substancji naświetlanej, np. eozyna daje kolor żółty, fluoresceina zielony, resorcyna czerwony itp. Badanie przeprowadza się w ciemni i przy użyciu filtru Wooda, aby wyłączyć promienie światła widzialnego i UV krótkofalowe z widma lampy kwarcowej.

Fosforescencja jest również emisją światła widzialnego i występuje po upływie pewnego czasu od naświetlania promieniami UV. Czas jej trwania może być przedłużony. Dają ją np. związki baru (kolor pomarańczowy), kadmu (żółty), wapnia (fioletowy).

Zjawisko fluorescencji wykorzystane bywa do celów technicznych (jak badanie banknotów, związków syntetycznych itp.) oraz do celów diagnostycznych (do różnicowania pomiędzy tkankami zdrowymi i chorymi, np. w grzybicach skóry; do badania tzw. martwych zębów). Zęby martwe nie dają fluorescencji, podczas gdy zęby żywe (unerwione) dają barwę białą. Substancje ujawniające fluorescencję podane doustnie lub zewnęlrznie mają właściwości zwiększania odczynów fotochemicznych po naświetlaniu promieniami UV, czyli wywołują zjawisko fotosensybilizacji (zwiększenia wrażliwości skóry). Przypisuje się im również zwiększenie efektu bakteriobójczego promieni UV.

DZIAŁANIE BAKTERIOBÓJCZE PROMIENI UV

Promienie UV wywierają najsilniejsze działanie bakteriobójcze na pałeczki błonicy, pałeczki okrężnicy, gronkowce i pałeczki duru brzusznego. Prątki gruźlicy giną w kilka godzin po naświetlaniu słońcem, znacznie zaś szybciej po naświetlaniu wyłącznic promieniami UV. Działanie bakteriobójcze promieni UV ogranicza się do bezpośredniego działania na bakterie, a więc na znajdujące się na powierzchni skóry lub zawarte w wodzie i w powietrzu. Te ostatnie możliwości wykorzystano budując do odkażania wody komory oświetlone promieniami UV oraz stosując wyjaławianie pomieszczeń (sal operacyjnych, żłobków itp.).

Najwybitniejsze właściwości bakteriobójcze posiadają krótkofalowe promienie UV. Efekt bakteriobójczy może być ograniczony, jeśli najmniejsza nawet osłona, zwłaszcza zbudowana ze związków tłuszczowych, ochrania powierzchnię bakterii. Ogólny bakteriobójczy wpływ promieni IJV na ustrój jest skutkiem wtórnego działania promieni UV w sensie zwiększenia odporności i osłabienia jadów bakteryjnych. Bakterie są zdolne pochłaniać promienie UV. Bakterie znajdujące się w tkankach, do których promienie nie przenikają, nie zostają uszkodzone.

Do wyjaławiania pomieszczeń, wody oraz powierzchni skóry używamy lamp wytwarzających krótkofalowe promienie UV.

Działanie bakteriobójcze promieni UV tłumaczy się uszkodzeniem struktury białek bakterii przez powstające bezpośrednio w komórce reakcje biochemiczne, które równocześnie mogą prowadzić do zahamowania wzrostu i podziału bakterii.

Efektywne działanie bakteriobójcze wykazują promienie UV w zakresie 2500—2700 A oraz poniżej 2200 A, ale najsilniejsze — promienie UV 2537 A (uzyskiwane w 90°/o emisji z „zimnych lamp kwarcowych”).

79