8 (981)

3 1S CZęiĆ 3 Współczesne wyzwania i kierunki rozwoju polityki społecznej

rodzina,' grupa rówieśnicza, grupa wyznaniowa, plemię, społeczność lokalna lub naród, ale również grupy o charakterze bardziej formalnym i celowym (w tym państwo). W tej sferze pojawia się większość zagadnień omawianych w perspektywie niarginalności i wykluczenia społecznego.

Obu cc takty sa. ze sobą dość ściśle powiązane. Ludzie rodzą się zupełnie niesamodzielni i ich dobrobyt (zaspokojenie podstawowych potrzeb) w okresie dzieciństwa zależy przede wszystkim od grupy, która nazywana jest rodziną. Jeżeli z jakichś powodów zabraknie jej, to los dziecka zależy od tego, czy zostanie przyjęte przez inna grup:., która będzie dzielić się z ciim swoimi zasobami. Również w 0r7.vpar.ku der •• • slych przynależność do pewnych grup ma decydujące znaczenie dla ich dobrobytu, np. przynależność rodziny do zamożnej społeczności lokalnej może decydować c jej dobrobycie.

Przyjęcie do grupy produkcyjne; (podmiot gospodarczy, ale też korporacja zawodowa) jest warunkiem podjęcia pracy zarobkowej 1 otrzymaniu dochodu za pracę, z którego większość ludzi utrzymuje się, tzn. kupuje na rynku co, co jest im potrzebne. Ludzie mogą też zaspokajać wszystkie lub niektóre swoje potrzeby poza rynkiem,'ale wtedy istotne znaczenie ma ich przynależność do rodziny (obowiązek alimentacji), grupy wyznaniowej (obowiązek wzajemnej pomocy dla współwyznawców), społeczności lokalnej (wzajemna pomoc w ramach sąsiedztwa, wsi lub miasta) i do państwa (prawa obywatelskie do pomocy w razie potrzeby).

Grupy, oczywiście nie tylko służą jako instrument uzyskania bezpośredniego lub pośredniego dostępu do dóbr i usług uznawanych za podstawowe dla każdego człowieka. Abraham Maslow zaliczył do podstawowych potrzeb również potrzeby przynależności i miłości oraz uznania i szacunku¹. Trudno w tym przypadku mówić o dobrach i usługach, które by te potrzeby zaspokajały, chociaż niektóre 2 nich mogą być tu pomocne, np. pośrednictwo pracy lub pośrednictwo matrymonialne.

Ubóstwo absolutne i relatywne

Informacje zawarte w tekście powyżej pozwalają nam wstępnie odróżnić problematykę ubóstwa od zagadnień marginalności i wykluczenia społecznego. Xaj nie rw skoncentrujemy się na podstawowych informacjach o ubóstwie.

Dostępność dóbr i usług uznanych za niezbędne nie jest równomiernie rozłożona w społeczeństwie. Jedne gospodarstwa domowe (ludzie utrzymujący się samodziemie lub wspólnie z innymi) mają do nich dostęp prawie nieograniczony, inne ograniczono', lecz wystarczający do utrzymania zdrowia i sprawności biopsychospołeczr.cj wszelkich członków gospodarstwa domowego na zadowalającym poziomie, ale sa i rakle. których dostęp do tych dóbr i usług jest na tyle ograniczony, że zaczyna b’- ć to urobieniem. Im trudniejszy dostęp {w gospodarce rynkowej uwarunkowany głównie dochodem wynikającym z pozycji na rynku pracy), tym większe prawdopodobieństwo, że

¹ Abraham Maslow, Motyw¹ Naukowe PWN’.

;y. i osob-jrsość. pczA. Józef Radzi

w.. - ____:

wystąpią deficyty dóbr i usług koniecznych do zachowania zadowalającego poziomu zdrowia i sprawności w "rzęch podstawowych wymiarach ludzkiego życia.

Podziałów ubóstwa na rodzaje jest wiele, ale jeden z nich stał się szczególnie ważny wraz ze wzrostem ogólnego poziomu życia w najbogatszych społeczeństwach świata. Odróżniono wówczas ubóstwo absolutne od ubóstwa relatywnego. Nie należy mylić tego podejścia ze znanym w Polsce podziałem minimalnych standardów poziomu życia (dobra i usługi niezbędne dla każdego) na minimum egzystencji . minimum socjalne'.

Żeby sprawę wyjaśnić, załóżmy, ż_- można podzielić podstawowe dobra i usługi r.a te, bez których zagrożone jest funkcjonowanie bioh-giczne człowieka (typowym przykładem jest powietrze, żywność i woda), i te, których deficyt zagrozi jego funkcjonowaniu społecznemu. .Ponadto przyjmijmy, że normy minimalnego spożycia obu rodzajów tych dóbr i usług można wyznaczyć na dwa sposoby: (1) niezależnie od donunr.jącycn wzorów konsumpcji w danym społeczeństwie (np. na podstawie wiedzy naukowej o ludzkim organizmie i funkcjonowaniu ludzi w społeczeństwie); i,’2) na podstawie porównania z przeciętnym poziomem konsumpcji poszczególnych rodzajów dóbr i usług. Zestawmy te dwa podziały w tabeli 21.1.

	Rodzaj dóbr i usfug
Sposób ustalenia minimum	Stjza.ce funkcjonować u biologicznemu	Stuza.ee funkcjonowaniu społecznemu
Niezależnie od spoz/cia przeciętnego	Minimum absolutne biologiczne	Minimum absolutne społeczne
Na podstawie soożycia przeciętnego	Minimum relatywne biologiczne	Minimum relatywne społeczne

Fołskie minimum egzystencji to minimum absolutne biologiczne, n minimum socjalne to połączone ze sobą minimum absolutne biologiczne z minimum absolutnym społecznym.

Podejście zaprezentowane w tabeli nastręcza wielu problemów, związanych głównie z trudnością wyraźnego oddzielenia od siebie tego, co niezbędne biologicznie, od tego. co niezbędne społecznie. Jest tak dlatego, że jesteśmy jednocześnie istotami biologicznymi, psychicznymi i społecznymi, a problemy z funkcjonowaniem w jed-twm wymiarze wywołują zwykle problemy w pozostałych.

Polsce w lutach 90. XX wieku wymyślono okrojoną wersję minimum socjalnego. czvli minimum egzystencji. Nie ma jednak uzasadnienia merytorycznego ćlu koncentrowana uwagi wyłącznie na rym, co niezbędne biologicznie. Poza cym przekonujące wyznaczenie minimalnych norm spożycia dla dóbr i usług innych niż żywność bez odwoływania się do dominujących w społeczeństwie wzorów ¹

1

Pierwsze większe opr.tccwanie m ten te;tn: w Polsce: Andrzej Tymowski. Miniwum socjalne, bie-cj iokreśleni::, fcarsz.wa 1’73. f' N.