92 93 (12)

92 2. Wt/abratr.ia

przebiegają bez użycia słów, że są realizowane w wyobraźni Dopiero później rozwiązania problemów uzyskiwały- postać słowną, co zresztą wielu uczonym nastręczało poważne trudności.

Jest rzeczą charakterystyczną, że większość wspomnianych twórców wykazywała pewne podobieństwa pod względem rozwoju indywidualnego. Wszyscy oni mieli trudności z opanowaniem mowy, zaczynali mówić dość późno, bo dopiero około trzeciego roku życia. W dzieciństwie mieli duże upodobanie do różnego typu zabawek mechanicznych, modeli oraz łamigłówek geometrycznych. Jako dzieci wychowywali się zaz-j wyczaj w towarzystwie dorosłych, a ich kontakty z rówieśnikami były-bardzo ograniczone. Początkowa część edukacji odbywała się poza szkołą, zwykle ich nauczycielami byli rodzice albo dochodzący nauczyciele;' prywatni.

Oczywiście nie świadczy to wcale o tym, że posługiwanie się wyobrażeniami stanowi coś w rodzaju patentu na twórczość. Są takie rodzaje' twórczości, które rzeczywiście lepiej można realizować w kodzie wyobrażeniowym, ale są i takie, w których konieczne jest posługiwanie się reprezentacjami innego rodzaju. Trudno wyobrazić sobie, by pisarz czy historyk pracował głównie za pomocą wyobrażeń. Materiał, jakim dysponował Shepard, rzeczywiście potwierdzał jego hipotezy’, jednakże przy nieco innym doborze twórców prawdopodobnie zostałyby wykryte J inne ważne determinanty twórczości (zauważmy, że wśród analizowanych przez Sheparda osób nie ma w ogóle humanistów).

Drugi plan analizy przeprowadzonej przez Sheparda dotyczył wyobrażeń poprzedzających pojawienie się nowych pomysłów. Opierał się tu Shepard w większym stopniu na samoobserwacji aniżeli na danych dotyczących innych badaczy. Zauważył mianowicie, że pojawienie się nowych, twórczych pomysłów poprzedzały wyobrażenia o pewnych charakterystycznych właściwościach. Wyobrażenia te miały bardzo symetryczny charakter, były powtarzalne i dwuwymiarowe. Nie dotyczyły żadnych rzeczywistych obiektów, często pojawiały się w zmienionych stanach świadomości (np. bezpośrednio po przebudzeniu). Jak twierdzi Shepard, trudno je było uznać za związane ze spostrzeganiem, ponieważ, poruszanie oczami nie wywoływało zmiany ich lokalizacji w polu świadomości. Po pojawieniu się tych wyobrażeń pojawiały się pomysły twórcze w dziedzinie, która w ogóle nie była związana z nimi treściowo.

Podsumowując przedstawione wyżej uwagi podkreślmy, że rola kodu wyobrażeniowego w procesie rozwiązywania problemów nie została wyjaśniona do końca. Wiadomo już, że wyobrażenia pomagają w rozwiązywaniu problemów pewnego typu, wiadomo, że ułatwiają posługiwanie się strategiami o charakterze globalnym, żc są przydatne także wtedy, kiedy trzeba równocześnie analizować dużą pulę danych. Są jednak przypadki, w których mogą one przeszkadzać, czy w'ręcz nawet prymitywi-zować procedury poznawcze. Prawdopodobnie ich rola w procesie rozwiązywania problemów stanie się jaśniejsza, kiedy dokładniej poznamy mechanizm ich działania.

2.5.3. Wykorzystanie wyobrażeń w procedurach Wyobrażenia psychokorekcyjnych i psychoterapeutycznych mogą nie tylko modyfikować nasze procesy poznawcze, lecz także zmieniać nasze stany emocjonalne. Dzięki temu emocje nabierają innego charakteru, nie są źródłem napięcia, lecz wprost przeciwnie — motywują jednostkę do realizacji własnych celów i dążeń.

Jedną z takich technik, które mają wyraźne działanie psychokorekcyjne i prewencyjne, jest technika łączenia relaksacji z wykorzystywaniem wyobraźni. Przedstawimy ją w dużym skrócie, pomijając szczegóły. W pierwszej fazie dąży się do uzyskania możliwie głębokiego relaksu. Można tu stosować dowolne techniki (przykłady podaje Siek, 1985), ale warunkiem wstępnym jest odpowiednie uregulowanie oddechu. Potem przystępuje się do ćwiczeń rozluźniających mięśnie, by w rezultacie o-siągnąć dość głęboki relaks. Następna faza polega na wprowadzeniu wyobrażeń. W stanic relaksu łatwo wywołać u siebie bardzo żywe wyobrażenia, na przykład wyobrażenia rozmaitych barw’ czy dźwięków. Jednakże w tej technice nie chodzi o elementy o charakterze „rozrywkowym". Celem jej jest uzyskanie poprawy w funkcjonowaniu psychicznym. Uzyskuje się to w wyniku generowania czterech kolejnych grup wyobrażeń. Pierwszą grupę stanowią wyobrażenia tego, co jednostka chciałaby napotkać, co chciałaby osiągnąć. Wyobrażenia te należy podtrzymywać przez pewien czas, by można się było nimi delektować. Następnie przechodzi się do drugiej grupy: rozważa się, co należałoby zrobić, aby osiągnąć to coś upragnionego. W trzeciej grupie przechodzi się do wyobrażania tego, czego chciałoby się uniknąć. Wreszcie ostatnią grupę stanowią wyobrażenia czynności zapobiegających wystąpieniu tego czegoś nieprzyjemnego.

Sprawą kluczową w tych procedurach jest generowanie wyobrażeń dotyczących osobistej przyszłości, niezbyt odległej. Wyobrażenia powinny dotyczyć rzeczywistych obiektów, stanów czy zachowań. Przykładowo, r.ie należy generować dość ogólnego wyobrażenia typu „Zrobię coś z moją nieśmiałością", znacznie lepsze byłoby wyobrażenie typu „Postaram się dać do zrozumienia tej dziewczynie, żc mi się podoba". Ważne jest także wybieranie wyobrażeń w sposób realistyczny, a więc można wyobrażać sobie, że powie się coś miłego jakiejś znajomej dziewczynie, a nie od razu gwieździe filmow’ej, której nie mamy szansy spotkać.

Ze stanu relaksu można wychodzić stopniowo, przekazując sobie kolejne sugestie. Pozwala to w łagodny sposób dojść do stanu pełnej świadomości, a jednocześnie sprzyja wytworzeniu się pozytywnej postawy względem siebie i innych. Oto przykładowa lista sugestii, jakimi można się posłużyć przy wychodzeniu ze stanu relaksu (Warga, 1983):

10. Gdy następnym razem będę próbował się zrelaksować, pójdzie mi

łatwiej.

9. Stan relaksu następnym razem będzie głębszy i przyjemniejszy.

3. Dziś będę milszy dla innych.

7. Dziś inni będą milsi dla mnie.