92

oddech przez nos

b droga przechodzenia pokarmów

Ryc. 26. Droga powietrza i pokarmów (schemat).

do pewnego stopnia zmiennym. Kształt jej i wielkość modyfikowane są przez ruchy języ ka, przesuwającego się naprzód lub cofającego się (zależnie od typu artykułowanej głoski), oraz od ruchów- krtani, która w czasie mowy obniża się, pod-ności do góry, cofa lub wysuwa do przodu¹². Niezmiennym rezonatorem jest jama nosowa. Chrząstka, zwana przegrodą, dzieli ją na dwa przewody. Przednie otwory tych przewodów zwane są nozdrzami, tylne (łączące jamę nosową z jamą gardłową) — choanami. Ruchy podniebienia miękkiego umożliwiają całkowite lub częściowe oddzielenie jamy nosowej od jamy gardłowej. Najbardziej zmiennym rezonatorem jest jama ustna. Jej kształt oraz wielkość zależą od ruchów warg, dolnej szczęki, policzków, języka jak również podniebienia miękkiego.

¹² Górna część jamy gardłowej, sąsiadująca z jamą nosową (z jej nozdrzami tylnymi, zwanymi choanami), nazywana jest w terminologii medycznej nosogardzielą.

Zasadniczą czynnością narządów mownych, a zwłaszcza dolnej szczęki i języka, jest czynność żucia i połykania. Czynności te polegają na wykonywaniu dwóch ruchów przeciwstawnych: opuszczania dolnej szczęki, a wraz z nią języka, i unoszenia dolnej szczęki, zbliżania jej do szczęki górnej, z czym wiąże się unoszenie języka do podniebienia. Unoszenie dolnej szczęki i języka wymaga znacznie większego wysiłku, niż opuszczanie jej. Ruchy artykulacyjne wykonywane przez dolną szczękę i języ k są bardzo podobne do ruchów wykonywanych przez te narządy mowne w czasie żucia, a zwłaszcza połykania. Ruchy artykulacyjne odbywają się przy udziale tych samych mięśni, które biorą udział w połykaniu i żuciu.

Język. Najbardziej ruchomym narządem mowy jest język (lingua). Zbudowany jest on z ośmiu par mięśni, dzięki czemu jest elastyczny i spręży sty. Może się wydłużać, kurczyć, cofać lub wysuwać poza jamę ustną, unosić w górę i opuszczać w dół. Poszczególne jego części mogą także wykonywać ruchy, np. czubek języka, przednia część języka, środkowa i tylna. Ruchy te powodują zmianę kształtu języka, jego masa może tworzyć kopułę lub może się układać płasko w jamie ustnej.

93