95

Barbara Winczura

Uniwersytet Wrocławski

Neuropoznawczy mechanizm „czytania umysłu” u dzieci z autyzmem

Jedną z najnowszych i najciekawszych psychologicznych teorii, wyjaśniających powstawanie zaburzeń autystycznych jest koncepcja teorii umysłu (Baron-Cohen, Leslie, Frith, 1985). U podstaw zastosowania tej koncepcji wobec autyzmu leży przekonanie, iż cechujące go główne objawy - zaburzenia w zakresie rozwoju społecznego, upośledzenie w porozumiewaniu się oraz zaburzenia aktywności imaginacyjnej i behawioralnej są rezultatem deficytów poznawczych, szczególnie zaś deficytów w zakresie dziecięcego rozumienia ludzkiego świata {Frith, 1992; DSM-IV, 1994). Za główną składową owego deficytu został uznany - element mechanizmu poznawczego o bardzo złożonej naturze, odpowiedzialny za zdolność, którą nazywamy mentalizacją, zachodzący na poziomie abstrahowania i związany z reprezentacją samego umysłu. Komponent ten jest odpowiedzialny za to, co określamy teorią umysłu lub psychologią ludową¹.

Najprościej można określić tę składową poprzez jedną z jej głównych funkcji: zdolności do myślenia o myśleniu lub do wyobrażenia sobie stanu umysłu innego człowieka. Rozumiemy przez to naszą normalną ludzką tendencję do przypisywania ludziom przekonań, pragnień, intencji. Istnienie tzw. teorii umysłu wskazuje, jak dalece jesteśmy świadomi tego, że posiadamy myśli i że myśli innych różnią się od naszych. iMa to dalece idące konsekwencje dla procesów poznawczych i świadomości najwyższego rzędu. Jest to specyficzna właściwość ludzkiego umysłu, dzięki której wiemy, że mamy świadomość.

Zdolność do oceny stanu psychicznego pozwala w pewnym sensie „czytać”, co dzieje się w umyśle drugiego człowieka. Przy odpowiednim doświadczeniu pozwala przewidzieć, co ktoś sobie pomyśli, zrozumieć psychologiczne motywy jego zachowań, a także daje możliwość manipulowania opiniami, wierzeniami i przekonaniami innych ludzi (Frith, 1989,1989a, 1992,1993; Baron-Cohen i in., 1985; Baron-Cohen, 1992,1995).

1

Psychologia ludowa - nauka oparta na prostych ideach zrozumiałych dla zwykłych ludzi, nie wymagająca dużej, specjalistycznej wiedzy.