5673850024

Barbara Pabjan

Uniwersytet Wrocławski

Przekonania ontologiczno-epistemologiczne naukowców a społeczne uwarunkowania nauki

Wiedza ludzi ma pewną strukturę i zakładam, że jest to kulturowo ukształtowany sposób uporządkowania wiedzy czy też współwystępowania pewnych przekonań. Europejczycy poszukują tych fundamentów w filozofii (epistemologii) greckiej, która — jak się dość powszechnie uważa — ukształtowała styl myślowy w naszym kręgu cywilizacyjno-kulturowym. Jednym z fundamentalnych wymiarów wiedzy społecznej jest system założeń epistemologicznych, które zwykle są uważane za podstawę wszelkiej wiedzy i poznania. Między innymi kategoria prawdy i kryteria obiektywności wiedzy stanowią fundament poznania w naszym kręgu kulturowym, a w szczególności wiedzy naukowej. Jednocześnie pojęcia te stały się obiektem debaty w kręgu socjologii nauki i wiedzy naukowej, a szerzej — w humanistyce toczy się spór między racjonalistami i relatywistami nie tyle o definicję prawdy, ile przede wszystkim o model i wartość wiedzy naukowej opartej na konwencjonalnej vs realistycznej koncepcji poznania. W sporze tym socjologia nauki zajmuje różne stanowiska. W tej pracy odwołuję się do takiego rozumienia społecznych uwarunkowań nauki, które nie oznacza skrajnego relatywizmu. Przyjmuję, że nauka jest kulturowo-społecznie uwarunkowana we wszystkich aspektach w takim sensie, że zawsze jest uznawana przez społecznie i kulturowo zakorzenione podmioty poznające, a więc relatywne; obiektywizm nauki jest więc uznawany jako absolutny (bądź nie) w określonej społecznej perspektywie. Społeczne uwarunkowanie oznacza podmiotowe zapośredniczenie stosowania kryteriów oceny i respektowania wiedzy naukowej, a podmioty poznające funkcjonują zawsze w kontekście społeczno-kulturowym. I zależnie od stosowanych kryteriów wiedza może być mniej lub bardziej prawdziwa i obiektywna wedle reguł niezależnych od podmiotu i jego woli. Innymi słowy nie oznacza to równoważności jakości każdej wiedzy. Kryteria empirycznej weryfikowalności i technicznej skuteczności, jakkolwiek są optymalnym testem rzetelności wiedzy, nie