5673850037

Przekonania ontologiczno-epistemologiczne naukowców a społeczne uwarunkowania nauki

3. Przekonań aksjologicznych (Dlaczego poznajemy rzeczywistość?).

4. Metody naukowej jako części systemu wiedzy (Jakie są reguły badania naukowego?). Założenia podstawowe (ontologiczno-epistemologiczne) wpływają na normy metody naukowej i w ten sposób tworzy się — jak zakładam — spójny system przekonań (system wiedzy).

W filozofii i socjologii nauki często spotkać można opinie, że naukowcy są realistami, to znaczy, że uznają istnienie obiektywnej rzeczywistości, którą nauka poznaje i opisuje, posługując się teoriami potwierdzonymi przez obserwację i eksperyment. Zakłada się, że istnieje obiektywna rzeczywistość, która jest niezależna od wiedzy podmiotów poznających. Na gruncie tego stanowiska ontologicznego (realizm) przyjmuje się określone opcje epistemologiczne i metodologiczne (empiryzm i indukcjonizm), w których zgodność z obiektywnymi faktami jest głównym kryterium uznawania wiedzy. Realizm ontologicz-ny jest ważnym składnikiem wiedzy naukowców, ponieważ stanowi podstawę światopoglądu, na którym opierają się przekonania o wartości poznawczej wiedzy naukowej (światopogląd składa się z koncepcji poznania i koncepcji rzeczywistości). Można przypuszczać, że jeśli nauka nie byłaby związana z realizmem ontologicznym, lecz z instrumentalizmem, wówczas wpłynęłoby to negatywnie na wartościowanie nauki, ponieważ relatywizm ontologiczny pociąga za sobą relatywizm epistemologiczny. Sceptycyzm i relatywizm zmieniają postawy poznawcze i system wartości poznawczych, zmniejszając dystans między różnymi systemami wiedzy (wiedza naukowa zbliża się do potocznej). Instrumentalizm, który odrzuca przekonanie, że wiedza naukowa opisuje obiektywnie istniejącą rzeczywistość, zakłada, iż status poznawczy wiedzy naukowej sprowadza się do porządkowania i przewidywania danych doświadczenia. Kryterium uznawania wiedzy jest w tym przypadku efektywność porządkowania i przewidywania danych. W interesie naukowców jest rzecz jasna utrzymywanie wysokiego statusu nauki i władzy wiedzy naukowej, które wynikają z użyteczności i efektywności poznawczej nauki.

I. Przekonania ontologiczne

Realizm ontologiczny jest charakterystyczny dla scjentyzmu. Zgodnie z oczekiwaniami wśród grupy badanych naukowców najczęściej pojawiały się przekonania zgodne z realizmem ontologicznym (tzn. nauka opisuje obiektywnie istniejącą rzeczywistość). Badanym naukowcom poddano pod ocenę twierdzenia będące wyrazem realizmu ontologicznego, 54% badanych nie zgadza się z twierdzeniem, że nauka poznaje tylko własne wyobrażenia przyrody, 60% zgadza się z twierdzeniem, że nauka poznaje obiektywną rzeczywistość; 57% zgadza się z twierdzeniem, że prawa naukowe opisują rzeczywistość realnie istniejącą (tabela 1).