98 (133)

coniu. i w wymowie warszawskiej XIX wieku dało \vymowij dzisiejszą: ujrzeć, dojrzeć. Wydzielanie miękkości w postaci j cechuje gwary śląskie i wielkopolskie, np. zajś 'zaś', miłojśó, ci ej Ala, 'Hojni, wojźny. Zapisy podobne trafiają się już około r. 1400 i niekiedy później, ale w języku literackim unikano tego zjawiska, nawet, przesadnie, co widać z ówczesnych zapisów imienia "Wojciech jako Wociech.

11. Inne uproszczenia w grupach spółgłoskowych

Upraszczały się również inne grupy spółgłoskowe, np. w zabytkach XIV i XV wieku normalnie występują zapisy czso, nim, niemieczski, dziedziezstwo, mnoźstwo. W XVI wieku już zwykle zapisywano co, nic, niemiecki, dziedzictwo, mnóstwo. Z dwojakiej wymowy w średniowieczu: ćwirdzić i twirdzić ustaliło się tunrdzić, twierdzić przez związek z przymiotnikiem twardy, chociaż jest dźwigać. Bardzo stary jest również zanik środkowej spółgłoski zwartej w grupach trzech spółgłosek, np. pis(k)nąć, wrzas(k)nąć, bryz{g)nąć, pośliz(g)nąć się — s{t)lać, choć ścielę, rados(t)ny, świs(t)-nąć, milos{t)ny, źalos{t)ny, źalos(t)liwy, ser(d)ce, iz(d)6a, sz{d)la, 8z(d)li. Poczucie żywego związku z formą podstawową nie dopuszcza do skrócenia w niektórych wyrazach, np. zapustny, rozpustny, gwizdnąć, choć zwykle mówimy zapushiy ze słabym t i gwiznąć bez d. I na odwrót: w grupach zr, nr niekiedy pojawiło się wtórne d, np. zdrada zamiast z-rada, zazdrość zamiast zazrość (por. stpol. zaźrzeć, zajrzeć ‘zazdrościć*); imię Henryk brzmi czasom Hendryk; rozdr zeszyć, ze staropolskiego rozrzeszyć ‘rozwiązać, odpuścić*, zmieniło się na rozgrzeszyć przez skojarzenie z grzech.

W wymowie grup kt, gd, też gf₉ np. w wyrazach kto, który, nikt, doktor, Bogdan, hogdaj, Magda, Magdzia, gdzie, również w staropolskich przysłówkach tegdy, kiegdy, nigdy — następuje rozluźnienie zwarcia pierwszej spółgłoski i zmiana k, g na g, h, np. chto, dochtor, Bohdan, (h)dzie, stpol. te(h)dy, kie(h)dy, ni(h)dy (roty z końca XIV wieku). Głoska h, dźwięczny odpowiednik była pierwotnie obca polskiemu systemowi, więc się traciła i stąd mamy bodaj, Bodzio, Madzia, (g)dzie, tedy, kiedy, natomiast stpol. ni(h)dy cofnęło się do nigdy.

98