9

umrfirnfir nmrvK

Wzrost roli państwa w gospodarce, czyli konieczność interwencjonizmu znalazła uzasadnienie w teorii J.M. Keynesa ’, której główną przesłanką było przeświadczenie, że wolnorynkowa gospodarka cechuje się trwałą tendencją do niepełnego zatrudnienia czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej. Keynes przedstawił popytową teorię dochodu narodowego. Jej główna teza zawarta jest w twierdzeniu, że gospodarka rynkowa ograniczona jest przez wielkość popytu, którego zmiany są przyczyną periodycznych (cyklicznych) wahań aktywności gospodarczej. Keynesowska polityka antycykliczna polegała - w największym skrócie - na przeciwdziałaniu recesji przez wzrost wydatków budżetowych. Wydatki państwowe miały na celu ograniczenie wahań wydatków niepaństwowych, a przez to - stabilizowanie popytu oraz wpływanie na aktywność gospodarczą. Tak więc państwo przejęło funkcję stymulatora popytu (w tym również na rynku pracy), wykorzystując do tego różnorodne instrumenty.

Keynesizm był dominującą teorią i praktyką w ciągu dwudziestu lat po II wojnie światowej. Można zauważyć, że „receptura keynesowska” działała całkiem nieźle w tym okresie i przyczyniła się do znacznych osiągnięć gospodarczych w wielu krajach. W XX wieku, obok klasycznego interwencjonizmu państwowego wywodzącego się z teorii keynesowskiej, realizowana była wizja państwa etatystycznego. W skrajnej postaci był on realizowany w gospodarce socjalistycznej. Wysoki poziom zetatyzowania miał miejsce również w niektórych państwach o gospodarce rynkowej (szczególnie z Ameryki Południowej). Ocena etatyzmu jest jednoznacznie negatywna, doprowadził on bowiem zarówno kraje socjalistyczne, jak również kapitalistyczne do katastrofy gospodarczej. Sukcesy interwencjonizmu spowodowały przesadne jego stosowanie, wierzono bowiem w jego niemal bezgraniczną skuteczność. M. Levinson uważa, że „wiara ta była głębsza niż u samego Keynesa”²¹.

Zmiany zachodzące w gospodarce światowej oraz „przedawkowanie” keyne-sizmu wyznaczają trzeci okres, który rozpoczyna się w latach 70. i jest kontynuowany w latach następnych. W tym okresie obserwuje się odchodzenie od key-nesizmu, jako obowiązującej doktryny ekonomicznej. Przykładem może być program gospodarczy prezydenta USA R. Reagana, odzwierciedlający zasady nieingerencji państwa w sprawy gospodarki, określany w literaturze „... niemal rewolucyjnym”²'. Zmiany te wynikały z konieczności uwzględnienia nowych zjawisk, jakie pojawiły się w gospodarce, takich jak: przyspieszenie tempa wzrostu inflacji, przejście do płynnych kursów walutowych, zwiększone uzależnienie gospodarki poszczególnych krajów od wpływów zewnętrznych oraz zaostrzenie konkurencji w wyniku procesów globalizacyjnych. Negatywny wpływ tych zjawisk ujawnił się w pierwszej kolejności w gospodarce Stanów Zjedno-

²⁰    J.M. Keynes: Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 1985.

²¹    M. Levinson: Nie tylko wolny rynek..., cyt. praca, s. 24.

²²    W. Bieńkowski: Reaganomika i jej wpływ na konkurencyjność gospodarki amerykańskiej, PWE, Warszawa 1995, s. 127.

/uliych. Tam też w wyniku dyskusji i badań powstały nowe koncepcje ekono-mic/rie, takie jak monelary/m, nowa ekonomia klasyczna, nowa szkoła audi mcka, ekonomiczna teoria polityki, ekonomia strony podażowej. Podstawową (lią głoszoną przez te kierunki jest twierdzenie, że polityka ingerencji państwa w życie gospodarcze jest mało skuteczna, a ponadto kosztowna i prowadzi do N/ercgu zjawisk negatywnych, deformujących procesy rozwojowe. Nowe teorie ekonomiczne znalazły zastosowanie w polityce gospodarczej, w pierwszej ko-I' iności w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i Anglii, a następnie " innych krajach. Można stwierdzić, że ostatnie dwie dekady XX wieku to systematyczne odchodzenie od interwencjonizmu i powrót do liberalizmu. Kraje, liórc wprowadziły konsekwentnie zmiany w polityce gospodarczej, uzyskały poprawę sytuacji gospodarczej, szczególnie w ograniczaniu inflacji i poprawie swej konkurencyjności na rynkach światowych oraz przyspieszeniu tempa wzroku gospodarczego. Czym więcej interwencji państwa w gospodarce, tym mniej wolności gospodarczej dla przedsiębiorstw. Historia udowodniła, że najszybszy wzrost gospodarczy wykazują te kraje, w których zakres wolności gospodarczej icst największy.

Oprócz osiągnięć w polityce gospodarczej w latach 70. i 80. były również niepowodzenia. Za podstawowe i najważniejsze można uznać brak sukcesów w walce z bezrobociem, które jest wysokie i systematycznie wzrasta. Brak pracy jest najważniejszym problemem dla współczesnych rządów od czasu wielkiego kryzysu w latach 30. Rozmiary bezrobocia będą rosły, ponieważ przyszły wzrost koniunktury gospodarczej nie wiąże się, jak w przeszłości ze wzrostem zatrudnienia, ale jego spadkiem. Globalizacja gospodarki i nowa rewolucja technologiczna oparta na wyspecjalizowanej wiedzy przyspiesza automatyzację, która w połączeniu z komputeryzacją będzie się przyczyniać do likwidacji wielu stanowisk pracy. Nowe technologie o wysokim poziomie zaawansowania wpływają na zmiany w strukturze zatrudnienia, zgłaszając zapotrzebowanie na wysoko kwalifikowaną siłę roboczą. Zjawiska te powodują, że współczesne postrzeganie gospodarki powinno różnić się znacznie od tradycyjnych poglądów konserwatywnych, jak też liberalnych. Warunkiem odejścia od starych poglądów będzie potrzeba nowej polityki zatrudnienia, edukacji oraz nowego spojrzenia na problemy socjalne. Zapotrzebowanie na nowe poglądy w zakresie teorii i praktyki gospodarczej wynika również z faktu niepowodzenia wykorzystywania interwencjonizmu państwowego do pobudzania i wzmacniania mechanizmów rynkowych w krajach azjatyckich, które obecnie borykają się z poważnym kryzysem gospodarczym.

Lata 90. to okres nasilającego się konfliktu państwa opiekuńczego (kapitalizm niemiecki, skandynawski, czy austriacki), wynikającego ze zmian strukturalnych. Zmiany te są wywołane trzecią rewolucją przemysłową, która oprócz

A. Wojtyna: Nowe trendy w zachodniej teorii ekonomii. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1988.