IMAG1367

Prawda, sprawiedliwośćhistoria i inne dziwne rzeczy

uważało to państwo za zło konieczne. A jednak istnieje tu pewna analogia. Ażeby wolność można było utrzymać w granicach prawa, nie wystarczy - rzecz prosta - żeby prawo istniało, trzeba, by było ono przestrzegane, by można je było egzekwować, to zaś zależy od warunków społecznych, których samo prawo nie może zapewnić. Ubezpieczenia społeczne organizowane przez państwo, ideą Welfare State, są często atakowane przez myśl liberalną. Państwo opiekuńcze, jakkolwiek podlegające ulepszeniu, jest faktem nieodwracalnym, skoro już zostało ustanowione, wraz ze swą ciężką maszyną biurokratyczną. Zastąpienie Welfare State przez prywatne, dobrowolne ubezpieczenia musiałoby spowodować wstrząsy grożące podważeniem stabilności układu społecznego do tego stopnia, że państwo mogłoby paść ofiarą sił totalitarnych.

Cokolwiek się myśli o zasadności Welfare State, pomysł obalenia go jest oznaką dogmatyzmu ideologicznego. Wolność wymaga nieustannej czujności, nigdy nie będzie zapewniona przez niedzia-łanie.

Jeszcze bardziej absurdalna byłaby myśl o powrocie do idei -zarzuconej już przez wielu liberałów pod koniec XIX wieku — podług której państwo i prawo nie mogą ingerować w warunki umów tak długo, jak są one wolne, to znaczy zawarte bez przymusu fizycznego. Gdyby taki program traktować poważnie, to cała legislacja dotycząca umów o pracę - czy nawet kontraktów cywilnych* takich jak pożyczki i stopy oprocentowania - byłaby unieważnioną>

Pokrótce:

1.    Liberalna, negatywna definicja wolności jest nie tylko do przyjęcia, ale tylko ona jest zabezpieczona przed nadużyciami tirańskich ideologii; nie zakłada ona, że wolność rozwiązuje wszystkie problemy społeczne ani też, że nie wolno ograniczać wolności w wypadku, gdy znajduje się ona w konflikcie z innymi wartościami.

2.    Idea państwa-minimum jest do przyjęcia, ale tylko jako bardzo ogólna dyrektywa, ponieważ sama w sobie nic nie mówi na temat zawartości owego minimum. Jest do przyjęcia idea państwa

Gdzie jest miejsce dzieci w filozofii liberalnej?

jako zła koniecznego, a nie jako przedmiotu kultu, jak u Hegla i innych niemieckich metafizyków.

3. Państwo radykalnie liberalne to utopia, która obraca się przeciw sobie. Państwo liberalne nie jest zdolne do przetrwania w wyniku samej bezwładności systemu nieinterwencji państwa neutralnego. Wymaga ono - jak to już wiele razy powiedziano -czujnej obecności obywatela, osoby odpowiedzialnej za rzecz wspólną, res publica. Zaś cnoty obywatelskie, na których opiera się zdolność do życia państwa liberalnego nie kształtują się spontanicznie, lecz wymagają pewnego rodzaju „indoktrynacji”. Doskonale neutralne państwo liberalne mogłoby żyć zaledwie chwilę. Winniśmy bronić państwa liberalnego niedoskonałego, zbudowanego w oparciu o system kompromisów między celami prawomocnymi, lecz skłóconymi: z jednej strony państwo neutralne i szkoła neutralna, zaś z drugiej - absolutna konieczność wychowania obywatelskiego i moralnego; z jednej strony wolność zawierania umów, z drugiej -ochrona równowagi społecznej poprzez utrzymanie systemu ubezpieczeń społecznych.

Łatwo wywodzić dobrodziejstwa dyktatury ideologicznej i ekonomicznej wychodząc od chwalebnych zasad takich, jak: ochrona słabych, Welfare State, równość szans i potrzeba moralnego wychowania, jeśli te zasady są doprowadzone do skrajności z niezachwianą logiką. Ale z chwalebnych zasad przeciwnych, takich jak wolny kontrakt, państwo neutralne, państwo-minimum, odpowiedzialność osobistą, budzenie inicjatywy indywidualnej i zmysłu wynalazczości’ ■— można równie łatwo, jeśli się jest konsekwentnym, wywieść obraz organizacji politycznej, która będzie niezdolna do życia i rozpadnie się pod ciężarem swych własnych cnót. Ekspansja nihilizmu moralnego i hedonistycznej obojętności, zanik poczucia obywatelskiej odpowiedzialności, rozkład mechanizmów wychowania, wzrost nierówności do stopnia, w którym zawiść staje się wybuchowa, mogą uczynić społeczeństwo łupem despotyzmu, To także jest prawda dobrze znana.