9

lokalnej społeczności oraz umożliwienie przyjmowania odpowiedzialności za siebie i swoje otoczenie;

• uczenie radzenia sobie z negatywną presją rówieśniczą, nakłaniającą młodzież do angażowania się w działania antyspołeczne i autodestrukcyjne;

• rozwijanie u młodych ludzi umiejętności i poczucia kompetencji w zakresie funkcjonowania społecznego, interpersonalnego i intrapsychicznego.

Programy rówieśnicze rozwijają się bardzo dynamicznie i można wyróżnić wśród nich:

- Program „Pozytywnych wpływów rówieśniczych”, który akcentuje pozytywne interakcje między rówieśnikami oraz pozytywną presję grupy młodzieżowej lub jednostki;

- Program „Nauczania rówieśniczego” podkreślaj ący rolę młodych ludzi w przekazywaniu swoim rówieśnikom rzetelnych informacji na różne tematy, a przede wszystkim na temat podstawowych umiejętności życiowych i pozytywnych nawyków zdrowotnych;

- Program „Poradnictwa rówieśniczego” koncentrujący się przede wszystkim na roli nastoletniego członka grupy rówieśniczej jako osoby pomagającej innym;

- Program „Rówieśniczego wzbudzania aktywności” bazującego na tworzeniu nowych ról dla młodzieży zarówno wewnątrz szkoły, jak i w lokalnej społeczności. Są to programy przeznaczone przede wszystkim dla młodzieży starszej.

4.5. Programy zmian środowiskowych nakierowane są na identyfikacją i i zmianę tych czynników środowiska społecznego i fizycznego, które sprzyjająza- j chowaniom patologicznym. Modyfikacje te mogą obejmować:

- środowiska, w których występują zachowania patologiczne;

- miejsca, w których przebywają osoby nieprzystosowane społecznie;

- zabezpieczanie społeczeństwa przed groźnymi zachowaniami osób nieprzystosowanych społecznie;

- zmienianie postaw społecznych wobec osób nieprzystosowanych społecznie.

4.6. Zmiany przepisów społecznych zazwyczaj ukierunkowane są na całą lokalną społeczność. Najczęściej stosuje się zmiany przepisów prawnych, zmiany rozporządzeń lokalnych, ograniczenie dostępności do źródeł patologii społecznych, reklamy zachowań patologicznych.

Zachowania wychowanków w wielkiej mierze zależą od spójności, wartości i norm zakładanych podczas konstruowania konkretnych programów profilaktycznych. Dlatego wyróżnia się takie podstawowe cechy modeli programów profilaktycznych, jak: jakość, szczerość, równowaga, skuteczność, zaufanie, zwartość, zainteresowanie. Modele programów profilaktycznych dotyczą różnych sfer życia społecznego. Można mówić o takich modelach programów w profilaktyce, jak:

- Model propagowania promocji zdrowia, autorstwa D. M. Murraya [1986, s. 375— -381] zakłada jako cel podejmowanie wysiłków ukierunkowanych na rozpowszechnianie w społeczeństwie zachowań, sprzyjających rozwojowi zdrowia ] i tym samym zapobieganie pojawianiu się patologii;

_ Model planowania edukacji zdrowotnej, zwany PRECEDE, został opracowany przez L. W. Greena. Jego podstawąjest założenie, iż program aktywnej profilaktyki może powstać dopiero wówczas, gdy zostanie dokonana wszechstronna diagnoza realnej rzeczywistości. Dlatego też wyróżnia się tu diagnozę społeczną, epidemiologiczną, behawioralną, edukacyjną [Gaś, 1993, s. 46—47];

- Model organizowania lokalnej społeczności, którego autorka M. A. Pentz [1986, s. 382-388] przyjmuje, iż program profilaktyczny będzie skuteczny tylko wówczas, gdy będzie nastawiony na inicjowanie, podtrzymywanie i ukierunkowanie działań lokalnej społeczności. Konstruowanie takiego programu dokonuje się w kilku krokach. Punktem wyjścia jest rozpoznanie, czy w danej społeczności istnieje zapotrzebowanie na program profilaktyczny oraz jaki jest stan obecny realizowanych przedsięwzięć profilaktycznych. Kolejno dokonuje się charakterystyki demograficznej, etnicznej i społecznej danej populacji. Następnie wybiera się liderów społecznych, którzy będą przewodzić społeczności. Uczestniczą oni w kursie, przygotowującym do zrozumienia istoty programu, spotykają się z profesjonalistami, by skoordynować strukturę programu, a następnie przechodzi się do wszechstronnego szkolenia osób, które będą wprowadzać dany program w życie lokalnej społeczności;

- Model „Nida”, [cyt. Gaś, 1993, s. 53] opracowany przez Narodowy Instytut ds. Uzależnień, opiera się na koncepcji, zgodnie z którą podstawowym zadaniem profilaktyki jest towarzyszenie młodemu człowiekowi w rozwoju i dojrzewaniu w taki sposób, aby uchronić go od patologii i umożliwić stawanie się zdrowym, w pełni produktywnym członkiem społeczeństwa.

5. Ogniwa procesu rozwoju programu profilaktycznego

Większość ludzi zaangażowanych w profilaktykę postawiło sobie za cel polepszenie standardów życia ludności, aby ograniczyć lub zredukować - na tyle na ile to możliwe - czynniki ryzyka, mogące być przyczyną patologii i innych zachowań, prowadzących do wykolejenia społecznego. W tym względzie profilaktyka może być uznana za szereg działań, mających na celu podtrzymywanie tych wartości, stylów życia oraz warunków polityczno-socjalnych, które umożliwiają rozwój zdrowia psychicznego, umysłowego i ogólnego jednostek. Nim zostanie opracowany program profilaktyczny konieczne jest podjęcie decyzji, jakie wartości ma podtrzymywać, i sprecyzowanie, jakie podstawowe ideologie leżą u podstaw tych wartości. Ponadto każdy projekt powinien być wpleciony w szerszy kontekst wysiłków w kierunku budowania lepszej rzeczywistości [Marullo, Tiz-zani, Costanzo, 1996, s. 141-142].