5027719632

wolffianizmu¹, poczucie odpowiedzialności za siebie i innych oraz aktywne uczestniczenie w europejskiej kulturze Oświecenia. Troska o szkolnictwo wyrażała się w walce o uniezależnienie jej od wpływów kościelnych, o przejęcie nad nią opieki przez państwo. Realizację tą przyśpieszyło zniesienie przez papieża Klemensa XIV zakonu jezuitów na podstawie brewe z dnia 21 lipca 1773 roku. Zakon ten niemalże od dwóch wieków posiadał monopol na prowadzenie szkół średnich przeznaczonych dla elit². Podczas kasaty sama prowincja polska liczyła ponad 2300 członków prowadząc aż 66 szkół. Natomiast elitarne szkoły pijarskie posiadały wtedy 19 szkół³. Należy podkreślić, iż znaczna część młodzieży, pochodzącej z najzamożniejszych rodzin szlacheckich, w ogóle nie miała styczności ze szkołą. W przededniu powołania Komisji Edukacji Narodowej młodzież kształciła się w Pijarskim Collegium Nobilium w Warszawie, w kilku kolegiach jezuickich założonych dla najzamożniejszej młodzieży (głównie w Warszawie i Wilnie), w Szkole Rycerskiej w Warszawie założonej przez króla Stanisława Augusta oraz Collegium Varsaviense prowadzone przez teatynów. Bardzo wysoki poziom nauczania reprezentowały gimnazja akademickie w Gdańsku, Toruniu i Elblągu, w których kształciła się młodzież protestancka⁴.

Zadaniem Komisji Edukaq'i Narodowej było utworzenie systemu wychowania obejmującego wszystkie warstwy społeczne. W 1774 roku Komisja Edukacji Narodowej zaplanowała stworzenie sieci szkół elementarnych, w których przypadać miała jedna szkoła na terenie dziesięciu wsi. Natomiast szkoły średnie zdaniem komisji miały być wojewódzkie i powiatowe, których różnica miała polegać na ilości

11

1

   M. Brodnicki, Recepcje philosophiae recentiorum w Athenae Gedanenses i jej wptyw na filozofię w szkolnictwie pijarskim. Przyrodoznawstwo łącznikiem loyznawców chrześcijaństwa, w: Z historii polskich Pijarów. 350-lecie Polskiej Prowincji Zakonu Pijarów, pod red. M. Ausza, Kraków 2013, s. 59 i n.

2

   Zob. K. Puchowski, Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007.

3

   Zob. B. Suchodolski, Komisja Edukacji Narodowej, Warszawa 1973, s. 120. Natomiast M. Mitera-Dobrowolska w swojej książce Komisja Edukacji Narodowej, Warszawa 1966, s. 16 jest przekonana, iż szkół pijarskich podczas powołania Komisji Edukacji Narodowej było aż 24. Najnowsze i precyzyjne ustalenia można natomiast znaleźć w: J. Taraszkiewicz, Edukacja historyczna w szkolnictwie pijarskim Rzeczypospolitej 1642-1773, Gdańsk 2011, s. 40-41.

4

   Zob. Gdańskie Gimnazjum Akademickie, 1.1: Szkice z dziejów, pod red. E. Kotarskiego; t. II: Wybór źródeł z XVI i XVII wieku, pod red. L. Mokrzeckiego; t. III: Wybór źródeł od XVI do XVIII wieku, pod red. Z. Nowaka; t. IV: W progach Muz i Minerwy, pod red. Z. Głombiowskiej, Gdańsk 2008. Natomiast w sposób syntetyczny interesujący artykuł poruszył M. Pawlak, Gimnazja Akademickie Elbląga, Gdańska i Torunia. Podobieństwa i różnice, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. V: Źródła i artykuły, pod red. L. Mokrzeckiego i M. Brodnickiego, Gdańsk 2012, s. 179-196. Tegoż, Dzieje Gimnazjum Elbląskiego w latach 1535-1772, Olsztyn 1972; S. Tync, Dzieje Gimnazjum Toruńskiego (1568-1772), t. I-II, Toruń 1928-1949; S. Salmonowicz, Toruńskie Gimnazjum Akademickie (1681-1817), Poznań- Toruń 1973.