a
8 (2)

kowane na granicy płatów: potylicznego, ciemieniowego i skroniowego, tworzą aparat poznawczy (możemy już chyba powiedzieć: „gnostyczny”) kory trzeciorzędowej. W nich jednoczy się działanie okolic wzrokowych (potylicznych), czuciowo--ruchowych (ciemieniowych) i słuchowo-przed-sionkowych (skroniowych). Są to najbardziej rozwinięte i skomplikowane twory drugiego bloku mózgu ludzkiego. W procesie ewolucji pojawiły się one najpóźniej (wyłącznie u człowieka) i znacznie się rozrosły. Nie są jeszcze w pełni zdolne do pracy u noworodka, dojrzewają u dziecka między 4 a 7 rokiem życia. W całości składają się z bardziej złożonych komórek okolic kojarzeniowych; wielu uczonych nazywa je „strefą przenikania” wzrokowych, czuciowo-ruchowych i słuchowo-przedsion-kowych okolic mózgu.

Właśnie te płaty kory trzeciorzędowej uszkodził odłamek u naszego bohatera. Co się dzieje wówczas, gdy okolice te zostaną uszkodzone odłamkiem, kulą, wskutek wylewu krwi czy guza mózgu?

(Wrażenia wzrokowe mogą pozostać względnie nie zmienione, chyba że odłamek uszkodzi wiązkę włókien wzrokowych, wówczas wystąpią zaburzenia w polu widzenia. Człowiek w dalszym ciągu dostrzega oddzielne przedmioty (jak wiemy, wtórne części kory wzrokowej nie zostały uszkodzone). Może rozpoznać przedmioty niewyraźnie, „po omacku”, słyszeć dźwięki, rozumieć mowę... A jed-

nak okazuje się, że coś bardzo ważnego zostało silnie uszkodzone: człowiek nie jest w stanie połączyć wszystkich wrażeń w jedną całość; zaczyna żyć w rozbitym świecie. Odbiera bodźce płynące z wewnątrz ciała: ręka, znowu ręka, noga i druga noga. Ale która ręka jest prawa? A gdzie jest lewa? Nie, nie jest w stanie rozwiązać tego problemu. W tym celu bowiem należałoby rozmieścić ręce w systemie przestrzennych współrzędnych, odróżnić prawą stronę od lewej. Ścieląc łóżko natrafia na problem, jak rozłożyć kołdrę — wzdłuż czy w poprzek? A jak założyć szlafrok, który rękaw jest prawy, a który lewy? Jak tu określić godzinę, kiedy 3 i 9 rozmieszczone są w jednakowych punktach zegara, tylko jedna z lewej, a druga z prawej strony? A jak odróżnić prawą stronę od lewej? Niestety, każdy krok w tym świecie staje się coraz bardziej skomplikowany.

Nie sądźmy, że na tym kończą się trudności, na jakie natrafia człowiek, który nagle znalazł się w tym dziwnym rozdrobnionym świecie. Trzeciorzędowe obszary ciemieniowo-potyliczno-skronio-we kory lewej półkuli mają ścisły związek z organizacją kolejnej, szczególnie ważnej czynności psychicznej — mowy. Przeszło sto lat temu francuski anatom Paul Broca odkrył, że uszkodzenie tylnych części dolnego zwoju czołowego lewej półkuli wywołuje u człowieka rozpad „motory cz-nych obrazów słowa” i pozbawia go możliwości

41