BadaniaMarketKaczmarczyk6

Sugestywiiość i emocjonalnośćpytań. Pytanie sugestywne narzuca tendencyjni] odpowiedź zgodnie z zamierzoną lub niezamierzoną sugestią osoby projektującej kwestionariusz. Oto przykłady pytań sugerujących odpowiedź: „Większość ludzi w obecnych czasach wierzy w integrację rasową, czy Pan(-i) również w to wierzy? Czy jest Pan(-i) przeciwko nadaniu większej siły i samodzielności związkom zawodowym?”.

Wyraz, fraza lub zdanie mogą mieć również zabarwienie emocjonalne, które automatycznie narzuca respondentowi akceptację lub jej brak. Przykładami wyrazów o zabarwieniu emocjonalnym są: biedny, luksusowy, kryzys, głód. socjalistyczny, imperialistyczny, łamistrajk. Nazwy organizacji społecznych lub gnip mogą mieć również emocjonalne zabarwienie. Na stopień emocjonalności wyrazu lub frazy może mieć wpływ kontekst. Poza tym wyraz lub fraza mogą być obojętne dla jednych, a nieobojętne dla innych ludzi. Pytania sugestywne i o zabarwieniu emocjonalnym są źródłem błędów i należy ich starannie unikać. O tym, że nie zawsze się przestrzega tych zasad, świadczy przykład 3.6.

Przykład 3.6

PYTANIA TENDENCYJNE I SUGESTYWNE

„Jedna z placówek komercyjnych przeprowadziła sondaż wśród wylosowanych osób w wieku od 18 do 65 lat i następnie sprzedała wyniki kilku gazetom („Gazeta Wyborcza" 1994, nr 18). Informatorom przedstawiono listę dziewięciu instytucji i zapytano, jaki mają wpływ na to, co się dzieje w kraju: za mały, za duży czy odpowiedni. Wśród tych instytucji wymieniono: NIK, rzecznika praw obywatelskich, rząd, Sejm, Senat, wojsko i Kościół. Dlaczego informatorom z góry narzucono do wyboru takie, a nie inne możliwości? A gdyby zapylano, jaki wpływ na sprawy kraju mają byli pracownicy SB oraz byli wysocy funkcjonariusze PZPR i służb specjalnych, czy wynik byłby ten sam? Dlaczego wymieniono tylko Kościół katolicki, a pominięto np. stowarzyszenie masońskie czy gminę żydowską lub świadków Jehowy? Czy dowolność ta miała przesądzać o wynikach? Jeśli więc pytanie było sformułowane w sposób niejednoznaczny, a dobór instytucji wyraźnie tendencyjny, zamazujący wpływ rządu i kręgów społecznych, które oddziałują na sprawy kraju w sposób utajniony (np. skandale związane z tajną sprzedażą broni i uranu) — jaką wartość ma taki sondaż? Jedynie ogłupia opinię publiczną".

Ż ród to: R. Hcinzer-Krzycki. Ogłupiający sondaż, „Gazeta Wyborcza" 1994, nr 26.

Bezpośredniość i pośredniość pytań. Większość pytań w kwestionariuszu to pytania bezpośrednie. Odpowiadając na nie. respondent jest całkowicie świadomy celu pomiaru. Respondentowi jest łatwiej na nie odpowiedzieć. Są one także łat-

106