Benveniste (6)

I

"s

Emile Benveniste

Pierwsza zasada może być sformułowana jako zasada nieredundancji między systemami. Nie ma „synonimii” między systemami semiotycznymi; nie można „powiedzieć tego samego” słowem i muzyką, bo są to systemy oparte na innych podstawach. Wynika z tego, że dwa systemy semiotyczne różnego typu nie mogą być wzajemnie zamienne. W przytoczonym przykładzie słowo mówione i muzyka mają wprawdzie cechę wspólną — wytwarzanie dźwięków i apelowanie do słuchu, ale ten związek nie niweczy istotnej różnicy między ich elementami i sposobami funkcjonowania, jak to dalej wykażemy. Tak więc niezamienność (non-convertibilit£) systemów o różnych podstawach jest powodem nieredundancji wśród wszystkich systemów znaków. Człowiek nie dysponuje kilkoma odrębnymi systemami dla tego samego związku znaczącego (rapport de significa-tion).

Inaczej rzecz się ma z alfabetem graficznym i alfabetem Braille’a, Morse’a lub alfabetem głuchoniemych, ponieważ są one wzajemnie zamienne; wszystkie bowiem są systemami o tej samej bazie opartej na zasadzie alfabetycznej: jedna litera — jeden dźwięk.

Druga zasada wynika z pierwszej i uzupełnia ją.

Dwa systemy mogą posiadać ten sam wspólny znak, a jednocześnie nie musi to być powodem ani synonimii, ani redundancji, ponieważ nie liczy się substancjalna identyczność znaku, lecz jego różnica funkcjonalna. Czerwień binarnego systemu sygnalizacji drogowej nie ma nic wspólnego z czerwienią trójkolorowej flagi ani biel tej flagi z bielą oznaczającą żałobę w Chinach. Wartość znaku określa się tylko w systemie, do którego należy. Nie ma znaku transsystemowego.

Czy zatem systemy znaków są zamkniętymi światami, związanymi między sobą jedynie stosunkiem współistnienia, i to być może przypadkowym? Sformułujemy tu

2'2

Semiologia języka

nowy postulat metodologiczny. Stosunek między systemami semiotycznymi musi być również w swej istocie semiotyczny. Będzie on zdeterminowany najpierw wpływem tego samego środowiska kulturowego, które w ten czy inny sposób wytwarza i podtrzymuje wszystkie należące do niego systemy. Jest to na razie związek zewnętrzny, który nie zakłada w sposób konieczny istnienia spójnych relacji między poszczególnymi systemami. Następnym warunkiem jest określenie, czy dany system semiologiczny może się sam interpretować, czy też musi zapożyczać interpretację z innego systemu. Semiotyczny związek między systemami określony byłby wtedy jako związek między systemem interpretującym i systemem interpretowanym. Zakładamy na wielką skalę istnienie takiego związku między znakami języka i społeczeństwa: znaki społeczeństwa mogą być całkowicie zinterpretowane znakami języka, ale nie odwrotnie. Język będzie zatem systemem interpretującym społeczeństwo.²² Na małą skalę można potraktować alfabet graficzny jako interpretujący Morse’a lub Braille’a ze względu na zakres obszaru jego ważności i nie biorąc pod uwagę faktu, że wszystkie te alfabety są wzajemnie zamienne.

Możemy już wywnioskować z powyższych uwag, że podsystemy semiotyczne wewnętrzne w stosunku do społeczeństwa będą logicznie podlegały interpretacji języka, ponieważ społeczeństwo je w sobie zawiera, a ono samo również podlega interpretacji języka. W tym związku spostrzegamy już podstawową dyssymetrię i możemy powrócić do pierwszej przyczyny tej nieodwracalności: ponieważ język zajmuje szczególną pozycję wśród wszystkich systemów znaków. Jeżeli oznaczymy przez Z zbiór tych systemów, a przez J język, konwersja dokonuje się zawsze w kierunku Z J, nigdy na odwrót. Mamy zatem ogólną zasadę hierarchii, przydatną do klasyfikacji

23