8

Część pierwsza

Trauma uderza w całą społeczność, a wobec tego nie może być traktowana jako indywidualne zaburzenie psychiczne (jak to się dzieje w bogatej literaturze psychoanalitycznej).

7 W

Ale jak naprawdę przejawia się stan taumy w danej , zbiorowości? Gdzie szukać jej objawów? Trauma wpły-... lwa na trzy sfery, a zatem można wyróżnić trzy rodzaje zbiorowych objawów traumy. Po pierwsze, trauma może uderzyć w biologiczną lub demograficzną substancję grupy. Może się ujawnić w formie biologicznej degradacji ludności, wzrostu zachorowań, zaburzeń psychicznych, spadku rozrodczości i wzrostu umieralności, głodu itp ./Kiedy Pitrim Sorokin | analizował w swojej Socjologii Rewolucji (Sorokin j (1928)1967) pokłosie Rewolucji Sowieckiej 1917 roku.

I zwTócil szczególną uwagę na ten właśnie rodzaj traumatycznych konsekwencji. Analogicznie, kiedy obserwuje-* my znaczący spadek oczekiwanej długości życia we (współczesnej Łotwie (patrz: „Transitions”, November I 1997, s. 15) czy wzrost wskaźnika samobójstw w kra-! Jach postkomunistycznych, także w Polsce (Jarosz : 1997); można się w^f nich dopatrzyć przejawów traumy ^: biologicznej spowodowanej upadkiem systemu komunistycznego.

-•-i

Po drugie, trauma może uderzyć w^r strukturę społeczeństwa. Może zniszczyć utrwalone relacje społeczne, rozerwać istniejące układy, wywrócić istniejące hierarchie. Anarchia polityczna, załamanie się sieci wymiany gospodarczej. panika i rozproszenie oddziałów wojskowych podczas wojny, rozkład rodziny, upadek firmy to przykłady traumy strukturalnej. Nie będziemy się zajmować w tym opracowaniu traumą demograficzną

ani strukturalną, ale skupimy się wyłącznic na trzeciej sferze, w której konsekwencje traumy dają o sobie znać.

yPo trzecie, zatem, trauma może uderzyć w k u 1-t u r ę. Oczywiście z definicji każda trauma jest zjawiskiem kulturowym, ponieważ dotyczy kulturowej interpretacji potencjalnie traumatycznych sytuacji i zdarzeń. Ale może ona"także w innym sensie ugodzić w kulturę społeczeństwa - może naruszyć kulturowy tkankę społeczną. Moim zdaniem taka trauma jest najważniejsza, ponieważ - jak każde zjawisko kulturowe - cechuje się największą inercyjnością: trwa i uuzymuje się znacznie dłużej niż inne rodzaje traumy, nawet przez kilka poko leń, przechowywana w pamięci zbiorowej lub uśpiona w zbiorowej nieświadomości, aby od czasu do czasu, w sprzyjających warunkach, zyskać na znaczeniu^ Dobrym przykładem są traumy plemienne, etniczne i narodowe, zakorzenione w gwałtownych, bolesnych zdarzeniach z zamierzchłej przeszłości, nagle wybuchające ponownie w^r formie nienawiści międzygrupowej, konfliktów-etnicznych, a naw^rct w^fojen. Obecnie jesteśmy świadkami dramatycznych przykładów tego rodzaju w Afryce, byłych republikach radzieckich i na Bałkanach.

Oczywiście o tym. jaki sens przypiszemy pojęciu traumy kulturowej, zadecyduje interpretacja wymykającego sic. prostej definicji pojęcia kultury. Dla celów obecnych rozważań przyjmujemy roboczą definicję kul-tuiy jako uniw^rersum wspólnych dla danej zbiorowości znaczeń i symboli, dających się podzielić na dwie pod-staw^row⁽e kategorie: składniki noirnątywne (aksjologiczne) , czyli wartości, normy, reguły i zasady, role, style, gusty itp., oraz składniki poznawcze, czyli przekonania, wierzenia, doktryny, sposoby ujmowania "rzeczywistość

29