CCF20081206009

l*o]>l:|<lv ii:i tcillilt

pedagogiki

Rozwój dyscyplin pogranicznych

Wpływ wydarzeń zewnętrznych na formowanie się poglądów pedagogicznych Pojawienie się państw narodowych

Rozwój nowoczesnego przemysłu

Ruch nowego wychowania

dwa różne poglądy na temat pedagogiki: pierwszy redukujący jej rolę, i drugi rozszerzajmy jej zakres. Zgodnie z pierwszym wiedza i prawidło wości powstają w wyniku badań psychologicznych, socjologicznych i psychospołecznych. Rolą pedagogiki jest w najlepszym razie opracowanie reguł zastosowania wyników badań przeprowadzonych na tamtych dziedzinach.

Reakcją na ten punkt widzenia jest drugi pogląd, rozszerzający zakres pedagogiki. Jego zwolennicy uważają, że refleksja pedagogiczna istniała od zawsze. Motywacja do tworzenia tej refleksji jest silna, bo jest ona potrzebna społeczeństwu. Są w pedagogice dziedziny, którymi nikt inny się nic zajmuje, np. dydaktyka. Nie należy więc redukować pedagogiki tylko rozszerzać ją przez włączenie w pole jej zainteresowań tzw. „nauk z nią współpracujących" (właśnie te wymienione wyżej) i ewentualnie, także tworzyć pojęcia jeszcze szersze: „nauki pedagogiczne".

Oczywiście, z punktu widzenia użytkownika istniejącej wiedzy, nie jest specjalnie ważne, pod jakim szyldem została ona zgromadzona. W XX wieku rozwinęły się dyscypliny pograniczne, jak psychologia wychowawcza, socjologia wychowawcza, czy stosunkowo niedawno psychologia społeczna klasy szkolnej. Granice między dziedzinami nie są jasne - tematy realizowane w obrębie amerykańskiej psychologii społecznej klasy szkolnej w Wielkiej Brytanii wchodzą w zakres inikrosocjologii wychowania.

Poza wspomnianym wyżej rozwojem dyscyplin naukowych, jeszcze trzy wydarzenia w istotny sposób wypłynęły w ciągu ostatnich 100 lal na formowanie się poglądów pedagogicznych.

Pierwszym z nich jest pojawienie się w dziewiętnastym wieku państw narodowych i związane z tym traktowanie pedagogiki jako zespołu refleksji mających powodować, by wychowanie odbywało się w służbie państwa, i z koniecznością myślenia o przygotowaniu do służby wojskowej. Jednym słowem, by na czoło zagadnień wychowawczych wysunęło się wychowanie narodowe lub państwowe.

Drugim czynnikiem jest rozwój nowoczesnego przemyśla i związane z tym wzrastające zapotrzebowanie na wykwalifikowaną siłę roboczą. Ta sytuacja skłoniła licznych ludzi zajmujących się wychowaniem do rozpatrywania go w kategoriach przygotowania do pracy zawodowej. W ten sposób do problemów wychowawczych dołączyło się myślenie ekonomiczne, na początku po to, by stopniowo zachęcić do rozważania kosztów poszczególnych rodzajów kształcenia. Później, ale to już w XX stuleciu. także po to, by próbować określić, czy i o ile zwiększające się wykształcenie dużych mas ludności może przyczynić się do wzrostu ogólnego dobrobytu i pomyślności kraju.

Oba czynniki wymienione wyżej - państwo i przemysł - skłaniały do myśleniu o wychowania (w drugim znaczeniu) jako o organizowaniu procesów masowych mających powodować skutki oceniane jako społecznie pożądane. Nic więc dziwnego, że mniej więcej w tym samym czasie pojawił się prąd nowego wychowaniu głoszący powrót do jednostki, koncentrujący uwagę na indywiduum. „U podłoża lego ruchu (...) leżało przekonanie o konieczności zerwania ze szkolą tradycyjną i skostniałymi zasadami procesu nauczania. W imię szacunku dla indywidualności dziecka twórcy nowej pedagogiki odrzucali klasowo-lekcyjną organizację pracy szkolnej i podział treści nauczania na przedmioty i jednostki lekcyjne. Podważali także podstawy ówczesnego ładu szkolnego, zgodnie z którymi zadaniem

nauczyciela było jasne i metodyczne podanie uczniom wiedzy, a zadaniem uczniów opanowanie jej w podręcznikowym zakresie, tak. by potrafili odpowiedzieć na pytania nauczyciela”. ¹³ Ruch nowego wychowania rozwijał się w Europie (miał zwolenników też w Polsce) i w Stanach w pierwszej ćwierci XX wieku, ale przedstawiona wyżej ideologia znajduje naśladowców wśród krytyków szkoły aż do naszych czasów.

Rozkwit ruchów totalitarnych

Trzeba tu pamiętać o tym, że wiek dwudziesty był wiekiem rozkwitu systemów totalitarnych. Każdy z wielkich ruchów totalitarnych, tj. faszyzm, hitleryzm i komunizm (w licznych zresztą odmianach) miał ambicję całościowego uporządkowania życia obywateli zgodnie z panującym w danym systemie modelem. Nic więc dziwnego, że szczególny nacisk kładł na szkolnictwo i działalność wychowawczą w ogóle. Ponieważ władza totalitaryzmu, a zwłaszcza komunizmu, była rozległa i długotrwała, to jego polityczna klęska nie oznacza pełnej likwidacji wpływów skompromitowanych ideologii w myśleniu pedagogicznym.

Zastanów sic...

W XIX wieku edukacja miała przygotować masy ludzi do pracy w przemyśle. Jaki, Twoim zdaniem, będzie wpływ rozwoju elektroniki na cele kształcenia w najbliższym ćwierćwieczu?

2.2. Orientacje pedagogiczne

Refleksje pedagogiczne jako odbicie prądów umysłowych epoki i zapotrzebowania różnych grup społecznych

Żyjemy obecnie w świecie, który wobec praktyki wychowawczej i pedagogiki wysuwa wielorakie, czasem zbieżne, a czasem rozbieżne sygnały. Jest kilka przyczyn tego stanu rzeczy.

Po pierwsze, jakieś wychowanie istniało od zawsze, natomiast pedagogika jest bardzo młoda i chyba w żadnym społeczeństwie nie uważa się, że ma ona, jako nauka młoda, osiągnięcia, które skłaniałyby jej oponentów czy sceptyków do zamilknięcia czy pokory.

Po drugie, z wychowaniem stykają się wszyscy - jako uczniowie, jako rodzice, jako obserwatorzy, jako odbiorcy środków masowego przekazu - co oznacza, że niemal każdy uważa, że zna się na wychowaniu lepiej niż profesjonaliści, co zresztą niekiedy jest uzasadnione.

Po trzecie, wychowaniem zawsze, choć w różnym stopniu, interesują się politycy - gdy się jest politykiem, można zrzucić odpowiedzialność za wiele innych niepowodzeń na źle prowadzone wychowanie.

Trzy nurty myślenia pedagogicznego

Naturalizm

pedagogiczny

Jest zupełnie naturalne, że refleksja pedagogiczna jest zawsze odbiciem prądów umysłowych epoki, zapotrzebowań formułowanych przez różne grupy społeczne i oczywiście osobowości wybitnych pedagogów -teoretyków, którzy często, choć nie zawsze, są zarazem wybitnymi praktykami. W XIX i XX wieku refleksje różnych osób doprowadziły do wyklarowania się trzech nurtów w myśleniu pedagogicznym.

• Pierwszy nurt to naturalizm pedugogiczny, zgodnie z którym dobre jest to. co dzieje się w trakcie naturalnego, spontanicznego rozwoju jednostki. Zadaniem wychowawcy jest więc nic interweniowanie, a jakby dostosowanie się do tego rozwoju, by nie przeciwstawiać się temu, co jest „naturą" dziecka.

'' N/yhmk I,, / tlrlrjoif ,\Auh\ W N/iukii iiiiuc/anlii S/kola". wyil. (> pod rednkcjti K Koniir/cwskicyo. I’WN. WtifK/tiwn 2001. <IH