BUWH6

56 Rozdział 5

Irlandia	— 9,4%
Niemcy	— 7,3%
Hiszpania	— 5,5%
Belgia	— 4,8%
Grecja	— 4,7%
Włochy	— 4,2%

Skala mobbingu w Polsce nie jest dokładnie zbadana, ale wiadomo, że w naszym kraju istnieje wiele czynników sprzyjających mobbingowi. Jest nim m.in. rekordowo wysokie na tle krajów UE bezrobocie. A poza tym polscy menedżerowie wyróżniają się skłonnością do komenderowania swoimi podwładnymi i autokratycznego kierowania. Polską kulturę organizacyjną cechuje wysoki poziom tzw. „dystansu władzy”. Z porównawczych badań międzynarodowych przeprowadzonych przez J. Mączyńskiego z jego zagranicznymi partnerami wynika, że „polscy menedżerowie uzyskali znacząco wyższe wyniki na skali dystansu władzy aniżeli menedżerowie reprezentujący kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej i utrwalonej demokracji, takie jak Austria, Holandia i Finlandia" (Mączyński 1998, s. 68). Są zatem przesłanki do przypuszczenia, że natężenie zjawiska mobbingu w Polsce nie jest mniejsze lecz większe niż w wymienionych wyżej krajach europejskich.

Skutki mobbingu są złożone i dotykają wielu osób i środowisk. Nie wszystkie skutki dają się wyliczyć w postaci kosztów, o których pisaliśmy wyżej. Mobbing komplikuje życie ofiarom, ich rodzinom, współpracownikom w organizacji i wreszcie wpływa na kulturę i zachowania całego społeczeństwa. Wybitnie przyczynia się do pogorszenia jakości życia i pracy. Najważniejsze konsekwencje mobbingu można podzielić na cztery kategorie w zależności od podmiotów doświadczających skutków mobbingu.

1. Ofiara mobbingu. Publiczne podważanie kompetencji i kwalifikacji osoby poddawanej mobbingowi, wciąż negatywna ocena jej pracy mogą powodować pojawienie się syndromu wyuczonej bezradności, jak również częste popełnianie błędów, podejmowanie niewłaściwych decyzji oraz niedotrzymywanie terminów. Osoba prześladowana przeżywa ciągły stres powodujący komplikacje somatyczne i psychiczne (pogorszenie stanu zdrowia, bóle na tle nerwowym, wiele innych chorób, wzmożoną podatność na wypadki przy pracy i związaną z tym niepełnosprawność, wcześniejsze przechodzenie na emeryturę, w skrajnych przypadkach nieudane lub udane zamachy samobójcze). Absencja chorobowa osób poddawanych mobbingowi powoduje zrazu krótkie, ale częste zwolnienia z pracy; w miarę narastania spirali prześladowań stan psychiczny i fizycz-

ny ofiary ulega znacznemu pogorszeniu, co powoduje coraz dłuższe okresy nieobecności w pracy. L. Glass wymienia cały szereg skutków zdrowotnych, powodowanych przez dłuższy kontakt z tzw. osobą toksyczną: „Gdy tylko osoba taka pojawi się w pobliżu, możesz odczuwać bóle głowy, nudności, bóle krzyża, suchość w gardle, dostać wysypki, ataku astmy lub alergicznego kaszlu. Reakcją, mogą być też dolegliwości psychiczne, ospałość lub choroby umysłowe np. depresja. Obecność toksycznego wampira powoduje na ogół utratę, energii. Te stany próżni emocjonalnej mogą prowadzić do rozmaitych zachowań autodeslruktywnych i nie kontrolowanego jedzenia bulimii, anoreksji, alkoholizmu lub narkomanii” (Glass 1997, s. 60).

Ponadto skutkiem mobbingu jest obniżenie morale — spadek motywacji i zaangażowania pracownika, zmniejszenie efektywności pracy oraz znacznie gorsze osiągnięcia zawodowe u ofiar mobbingu, wynikający z poczucia krzywdy, niesprawiedliwości, izolacji społecznej, utraty przyjaciół. Wiele tych skutków ma charakter wymierny i możliwy do przeliczenia na pieniądze: jest to niezawiniona utrata premii lub wynagrodzenia, degradacja ze stanowiska, utrata pracy, pozostawanie na bezrobociu, koszty sądowe wynikające z procesowania się z pracodawcą, koszty poszukiwania nowej pracy, koszty leczenia chorób powodowanych stresem w pracy. Mobbing uniemożliwia zaspokojenie wszystkich najważniejszych potrzeb pracownika wymienionych w teorii A. Maslowa: narusza najbardziej podstawowe potrzeby, jakimi są potrzeby biologiczne (bytu materialnego), następnie silnie narusza potrzebę bezpieczeństwa, powoduje izolację społeczną, czyli narusza potrzeby afiliacyjne, dotkliwie narusza potrzebę uznania i wreszcie uniemożliwia rozwój zawodowy, czyli zaspokojenie potrzeby samorealizacji.

2. Rodzina ofiary mobbingu. Życia człowieka nie można podzielić na dwie odrębne i nieprzenikające się sfery — pracę i rodzinę. Cierpienia psychiczne i fizyczne ofiary przenoszą się do środowiska jej rodziny, w wyniku czego inni członkowie rodziny cierpią razem z nią, serdecznie jej współczuwają, przeżywają zarazem z nią bezsilną złość, żal, bezradność, a także złość wobec ofiary z powodu jej ciągłego żalenia się, zamartwiania, bezradności. Szczególnie boleśnie przeżywają to dzieci, zwłaszcza w niepełnych rodzinach, mając ciągle poczucie zagrożenia bytu. Ofiara mobbingu, przeżywając głębokie stresy w pracy, nie może zapewnić im poczucia bezpieczeństwa, troski o wychowanie, pomocy w odrabianiu lekcji. Nie spełnia się w roli matki, co staje się kolejną przyczyną stresu i błędne koło się zamyka.