CCF20081221102

to są w tym języku sformułowane, już to takie, dla których w języku fizykalnym można podać równoznaczniki. Stanowisko to w praktyce naukowej prowadziło jednak do ogromnych kłopotów, jeśli ktoś chciał przy nim konsekwentnie obstawać. W zakresie psychologii rezultatem fizykalizmu było po prostu stanowisko behawiorystyczne; ono też nowej szkole wydawało się spełnieniem postulatu .naukowości w owej dziedzinie, wydanej przedtem na łup nieodpowiedzialnych fantazji zwolenników introspekcji lub wyznawców takiej czy innej teorii duszy i władz duchowych. Behawioryzm odmawiał zdaniom psychologicznym innego sensu, aniżeli mają sądy o obserwowalnych zachowaniach ludzi; w szczególności wypowiedzi o „przeżyciach'’ są pozbawione naukowego sensu, Jeśli miałyby mówić o czymś, co nie jest zachowaniem (albo,, wedle potocznej opinii, wyrażaniem przeżyć). Pozytywizm, zgodnie z najtrwalszą tradycją fenomenalizmu, uznał beha-wiorystyczną psychologię, obywającą się bez zagadkowej i obserwacyjnie niedostępnej kategorii „świadomości” czy ,,subiektywności”, za naturalnego sojusznika. Potocznie, na przykład, mniema się, że inteligencja jest to pewna „własność” osobników, która wyrażana bywa albo poznawalna za pośrednictwem badań testowych. Z punk-< tu widzenia empiryzmu logicznego, a także psychologii behawiorystycznej, inteligencji nie można charakteryzować jako „ukrytej jakości”, która się tylko w-zachowaniach testowych „przejawia”; inteligencja to właśnie to, co bada się za pomocą testów, albo stopień uzyskiwanej sprawności w . takich odpowiedziach. Inne przypuszczenie zakłada milcząco antynaukowe odróżnienie istoty od zjawiska, przez które owa istota ma się jakoby tylko manifestować. Jednakże nauka nie może sensownie operować zdaniami mówiącymi o rzeczywistości różnej bytowo od doświadczalnych jakości, przez które jest nam dostępna.

Krytycy zauważyli, że behawiorystyczna interpretacja nie spełnia naprawdę programu fizykalistycznego; przekłada ona zdania psychologiczne na język potoczny, ale bynajmniej nie na język fizyki; uznanie pożyty wistów dla tej metody budzi tedy podejrzenie, że zrozumiałość,

o którą im chodzi i którą chcieliby nadać naukom pogrążonym jeszcze w metafizycznych przesądach, jest zwyczajnie zrozumiałością bezpośrednią potocznej mowy i że wobec tego filozofowie ci akceptują faktycznie ową pozorną oczywistość intuicyjną obiegowego języka, jak gdyby on właśnie zapewniał naukową wartość wypowiedziom.

5. Humanistyka I świat wartości. Teza fizykalizmu jest łatwa w sformułowaniu, jednakie jej zastosowanie, zwłaszcza w naukach humanistycznych, okazało się trudno wykonalne. Najprostsze terminy używane w humanistyce, jeśli spróbować je przełożyć na język fizykalny, okazują się z reguły odległe co do sensu od ich przyjętych znaczeń; dla pozytywistów jest tp dowód, że poprzedni użytek tych słów był wadliwy i wiązał się z jakimiś metafizycznymi wyobrażeniami; nie ma wszakże, mówili humaniści, dowodu na to, że ów sens humanistyczny jest naprawdę „gorzej zrozumiały” aniżeli domniemany przekład fizykalny. Terminy takie, jak „własność”, „władza”, „obowiązywanie ustawy” i podobne, powszechnie przez humanistów używane, nie dają się bez zmiany sensu, „sfizyka-lizować”. Jakoż humanistyka uprawiana wedle projektów pozytywistów pozostała na poziomie ogólnych deklaracji d nigdy nie istniała jako faktycznie uprawiana wiedza.

Neurath podjął wprawdzie próbę określenia prawideł socjologii empirycznej, która spełniałaby warunki stawiane przez logiczny pozytywizm. Projekt ten opierał się na założeniu, że nie ma różnic w metodach poznawania świata między przyrodoznawstwem a humanistyką, w szczególności tego typu różnic, o których mówiła szkoła diltheyowska. Przedmiotem nauk społecznych nie są intencje ludzi, nie są przeżycia, dążenia czy „osobowości”, ale wyłącznie zachowania ludzkich organizmów. Humanistyka może i powinna wyzwolić się od pojęć takich, jak „świadomość” i różne jej derywaty, a zająć się badaniem prawidłowości zachowania, ustalać mierzalne zależności między rozmaitymi wielkościami charakteryzującymi ludzki behawiór. Jeśli nauczymy się rejestrować

m