CCF20081221109

przy tym, że reguła taka nie jest decyzją Co do hierarchii wartości. Cała antymetafizyczną doktryna i cała teoria sensowności wyrażeń okazuje się tedy oparta o pewien system wartościowania tak samo relatywny i tak samo związany z określoną formacją kulturalną, jak dowolne inne. Jakoż oczywistą jest rzeczą, że, na przykład, sprawozdania ze stanów mistycznych przeżywanych przez osobnika przeświadczonego o tym, iż doświadczalnie obcuje z bóstwem, nie należą do „nauki” w przyjętym rozumieniu słowa. Co do tego wszakże, czy są one sensowne albo czy mają „wartość .poznawczą”, wie można powziąć decyzji, nim się nie ustali uprzednio zakresu sensowności; skoro postanowimy, że mniej czy bardziej swobodnie wyznaczone reguły, stosowane w naukach przyrodniczych, albo zasadnicza dyrektywa operatywności czy też stosowalności technicznej będzie wyznaczała zakres tego, co ' sensowne, jest również jawne, że zapis owych mistycznych doświadczeń stanie się nonsensem. Atoli dyrektywa taka jest zwyczajnie jedną z możliwych form ekspresji dla tradycyjnej postawy pozytywizmu, która godzi się afirmować po prostu ten wysiłek ludzki, który daje się zmierzyć utylitarnym sukcesem, i żąda, by temu tylko przypisywać godność Wiedzy, „z czym można coś zrobić”. W świetle tej postawy sądy metafizyczne są najoczywiście] jałowe, ponieważ z twierdzenia „Bóg jest w trójcy jedyny” albo „materia jest osnową bytu” nic nie wynika, co by mogło się przydać do zwiększenia jakiejkolwiek sprawności technicznej. Wolno zająć taką postawę, nie wolno natomiast twierdzić, że jest ona czymś innym niż postawą właśnie, to znaczy pewną wartościującą perspektywą, w której umieszczamy nasze otoczenie; nie wolno w szczególności twierdzić — zresztą byłoby to wbrew innym fundamentalnym założeniom pozytywistycznego programu — by kryły się w tej postawie wartości nie-relatywne, coś, co jest wartością niezależnie od historii ludzkiej, od stanu potrzeb, od psychologicznych nastawień, od arbitralnych (w logicznym sensie słowa) postanowień. To, co zechcemy uznać za poznawczo wartościowe albo do czego słowo „wiedza” zgodzimy się zastosować, jest pod względem logicznym dowolne, a pod względem historycznym Relatywizowane do kultury, w której takie postanowienia bywają podejmowane.

Empiryzm logiczny jest tedy produktem pewnej kultury, w której sprawności technologiczne uchodzą za wartości zwierzchnie, a więc tej kultury, którą zwykliśmy nazywać technokratyczną. Jest ideologią technokracji, ^mistyfikowaną jako antyideologiczny punkt widzenia oczyszczonej z wartościowań nauki. Nie jest szczególnie ważne, być może, ze pozytywizm współczesny jest niezdolny do rozumienia własnej relatywności i własnej przynależności do określonego kręgu wartości czynnych w kulturze, w której powstał — albowiem sytuacja ta ma walor uniwersalny w życiu ideologicznym, gdzie stanowiska wartościujące przyjęte zakładają, iż należy własne wartości traktować jako absolutne w odróżnieniu od wszelkich pozostałych, a tym samym wszystko, co się z ich uznaniem wiąże, przedstawiać jako rezultat pracy oczyszczonej z wtrętów ideologicznych i zredukowanej do gołych sprawności intelektualnych. Nie może to być zresztą zarzutem z innego, jeszcze .powodu. Pewien stopień zaślepienia co do absolutnego charakteru własnych wartości jest być może potrzebny, aby skutecznie wydobywać ze świata te jakości cenne, których cenność potraktowana została właśnie jako wyłączna. Skuteczna energia oddziaływania na świat wymaga może wiary w. monopol własnych wartości, które się realizować usiłuje. Radykalny historyzm sceptyczny jest stanowiskiem zniechęcającym praktycznie. Pozytywizm współczesny jest w istocie próbą doskonałego przezwyciężenia historyzmu; uwalnia bowiem wszystkie kwestie epistemologiczne od pytań genetycznych i próbuje sformułować prawidła używania słów całkowicie niezależne od warunków ich powstania. Dlatego odróżnienie problematyki genetycznej od epistemologicznej i całkowita koncentracja u\yagi na logicznej prawomocności myślenia — cecha odróżniająca empiryzm logiczny od empiriokrytycyzmu — są nader istotne w tym programie. Pozytywiści wierzą na ogół, że nauka, i zresztą wszelkie myślenie ludzkie, daje się całkowicie zneutralizować pod względem filozoficznym, a wewnątrz zneutralizowanego obszaru doświadczenia, któremu nie przy-

219