628033458

PRAKTYCZNA UŻYTECZNOŚĆ BADAŃ PRASOZNAWCZYCH 11

Przyjmuje się, że dyrektywa praktyczna jako taka nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa, lecz jedynie skuteczna lub nieskuteczna. Może natomiast być bądź nie być uzasadniona naukowo. W tym pierwszym wypadku wynika ze stwierdzenia związku między działaniem D a celem C ⁿ. Najlepszą podstawą dla formułowania dyrektyw praktycznych są zdania przyczynowe, stwierdzające, iż C jest skutkiem działania D. Dyrektywy praktyczne opierają się również na stwierdzeniach innego typu — prawach probabilistycznych oraz twierdzeniach anankastycznych, tzn. stwierdzających warunki konieczne dla wystąpienia określonego zjawiska¹². Mimo tej różnicy większość teoretyków uznaje prostotę, wręcz mechaniczność przekształcania twierdzeń w dyrektywy^ł3. Skoro prawdziwa jest implikacja „jeśli D, to C”, tym samym uzasadniona jest dyrektywa praktyczna „chcesz C, działaj w sposób D”. Niektórzy wzbogacają ten schemat przekształcania twierdzeń w dyrektywy o dodatkowe tezy i stwierdzenia, ale i dla nich przejście od twierdzeń do dyrektyw daje się ująć w postaci algorytmu ¹⁴.

Model dyrektywny pozostaje w zgodzie z oczekiwaniami praktyki, jak i życzeniami naukowców. Oferuje bowiem praktyce to, czego żąda — wskazówki działania; pozwala jednocześnie rozwijać w nauce te, co zawsze były przez naukowców cenione najwyżej — teorie. Tym samym usprawiedliwia tych teoretyków, którzy zamykając się w swej wieży z kości słoniowej usprawiedliwiają swoje postępowanie, tłumacząc jak Boltzmann, iż „nie ma nic bardziej praktycznego, niż dobra teoria”. Odpowiada także tym praktykom, którzy oczekują od nauki konkretnej receptury i wskazówek dla konkretnych działań i decyzji. Zwalnia ich przy tym od obowiązku samodzielnej refleksji nad swym zawodowym postępowaniem, obciążając nim naukowca. Model dyrektywny pozostaje także w zgodzie ze zdrowym rozsądkiem — cóż lepszego może dostarczać wiedza naukowa jak niezawodne dyrektywy działania?

Mimo swej oczywistości i popularności model dyrektywny nie nadaje się do doskonalenia relacji nauika—praktyka społeczna. Można nawet twierdzić, że nie nadaje się do wyjaśnienia zastosowań praktycznych nauk przyrodniczych. I tam bowiem droga od teorii do praktyki jest znacznie dłuższa, a przede wszystkim wcale nie bezpośrednia, jakby to sugerował model dyrektywny.

¹¹    Opiera się zatem na implikacji „jeśli D, to C”, przy czym w domyśle przynajmniej określone są warunki prawdziwości tej implikacji.

¹²    Prawdziwość stwierdzenia anankastycznego, warunkując zasadność dyrektywy z niego wywodliwej, nie przesądza jednak o realizacji celu. Przykład: jeśli nie nastąpi zwiększenie nakładu, nie nastąpi istotne zwiększenie czytelnictwa (twierdzenie anankastyczne), a zatem: jeśli chcesz zwiększyć czytelnictwo, zwiększaj nakład (dyrektywa praktyczna). W tym wypadku dyrektywa podaje jedynie warunek konieczny, lecz nie wystarczający do realizacji założonego celu. Jest więc słuszna, ale nie w pełni skuteczna.

¹² Zwłaszcza A. Podgórecki. (Zob. Patologia życia społecznego. Warszawa 1969. s. 382—383).

¹⁴ Zob. P. Sztompka: Op. cit., s. 113—114.