628033509

PRAKTYCZNA UŻYTECZNOŚĆ BADAŃ PRASOZNAWCZYCH 17

skiego oraz ochrony dóbr osobistych. Co najmniej równie ważne były sprawy redakcyjno-techniczne: formatu, koloru, szaty graficznej. Osobną, choć pochodną kategorię stanowiły treści i formy kształcenia zawodowego pracowników prasy, szczególnie dziennikarzy ³³.

Późniejszy rozwój prasy masowej, już w XX stuleciu, zwiększył znaczenie dawnych problemów i przysporzył zupełnie nowych. Wielkiej wagi nabrały studia nad czytelnictwem, gdyż posiadały decydujące znaczenie dla trafnego adresowania reklam handlowych, z których przecież pochodzi lwia część dochodów współczesnej prasy kapitalistycznej. Chęć maksymalizacji zysku stymulowała także badania nad upodobaniami rzeczywistych i potencjalnych czytelników. Doskonalenie aparatu kapitalistycznej propagandy również obficie korzystało z analiz struktury publiczności oraz recepcji materiałów prasowych. Nic dziwnego, że w krajach kapitalistycznych sieć placówek prasoznawczych rozwinięta została na olbrzymią skalę, a przecież trudno założyć, iż ich sponsorzy wydają pieniądze na darmo ³⁴.

Powstanie na początku naszego wieku prasy nowego typu, prasy leninowskiej, stworzyło zupełnie nowe problemy praktyczne i zapotrzebowania badawcze. Wybijały się wśród nich potrzeby analizy zawartości prasy i oddziaływania gazet pod kątem realizacji nałożonych na nią zadań politycznych. Główne zadanie socjalistycznego praso-znawstwa sformułował Lenin, wskazując: „Nie jest dla nas sprawą obojętną, gdzie i jak rozchodzi się nasza gazeta. Dla nas rzeczą najważniejszą jest wiedzieć, czy służy ona rzeczywiście oświeceniu i zespoleniu przodującej klasy..., tj. klasy robotniczej” ³⁵. Mimo braku wykwalifikowanych kadr i trudności ekonomicznych, pierwsze badania prasoznawcze podjęto wkrótce po zwycięstwie Rewolucji Październikowej. Ich przedmiotem obok elementarnych analiz zawartości, stały się nowe zjawiska w organizacji pracy redakcji (ruch robotniczo-chłopskich korespondentów), listy do redakcji itp.³⁶. W latach późniejszych narastającego woluntaryzmu w kierowaniu procesami społecznymi te badania zanikły. Ich renesans i szybki rozwój nastąpił po powrocie do przestrzegania leninowskich wskazań o obiektywnych prawidłowościach rozwoju społeczeństwa socjalistycznego.

W rozwoju marksistowskich badań prasoznawczych niemałe zasługi ma nauka polska. Jeszcze w połowie lat pięćdziesiątych podjęto w naszym kraju pierwsze badania ukierunkowane na doskonalenie praktyki prasowej. W latach sześćdziesiątych dorobek ich był tak znaczny, iż można się było pokusić o uogólnienie zebranych doświadczeń. Pierwszą taką próbę podjęła Irena Tetelov/ska, ówcześnie dyrektor Ośrodka Badań Prasoznawczych, przygotowując rozprawę

⁸³ Zob. M. Kafel: Prasoznawstwo. Wyd. II, Warszawa 1969, s. 29—41.

^u Np. w RFN istnieje ponad 100 komercjalnych placówek badawczych, nie licząc kilkunastu uniwersyteckich wydziałów, instytutów lub sekcji, które czerpią fundusze z instytucji prywatnych. Zob. W. Pisarek: Badania nad komunikowaniem masowym w RFN i Berlinie Zachodnim. Zeszyty Prasoznawcze 1974 nr 4, s. 43.

³⁵ W. I. Lenin: Coś niecoś o wynikach i faktach. Dzieła, T. 19, s. 42.

³⁸ Zob.: Prasa ZSRR w świetle badań radzieckich prasoznawców. Materiały OBP, zeszyt 21. Kraków 1973.