628033472

PRAKTYCZNA UŻYTECZNOŚĆ BADAN PRASOZNAWCZYCH 13

świadoma tej konfliktowości — nauka nie potrafi podać dyrektyw osiągania zamierzonych celów ^1B.

Nie można też pominąć faktu, że środki realizacji celów społecznych podlegają ocenie społecznej, przy czym nawet dla najwyżej ocenianych celów nie można zalecać środków, które spotykają się z moralną dezaprobatą. W dziedzinie przyrody taka sytuacja zdarza się wyjątkowo, właściwie tylko wówczas, gdy działania przyrodnika mają konsekwencje dla życia społecznego, a więc nabierają waloru społecznego ¹⁹.

Wątpliwości nasuwa także prostota przejścia od twierdzeń naukowych do dyrektyw praktycznych. Wszystkie przykłady, jakie podają zwolennicy modelu dyrektywnego, opierają się na przekształceniach nie twierdzeń naukowych, ale raczej uogólnień doświadczenia praktycznego, typu: „Jeśli chcesz, aby dom nadawał się do zamieszkania, musisz go ogrzać” ²⁰. Gdyby próbować znaleźć przykład z autentycznej praktyki naukowej, to wówczas okazałoby się, że wszelka dyrektywa praktyczna opiera się nie na jednym, lecz na wielu różnych twierdzeniach, zdaniach opisowych oraz założeniach, przy czym nie sposób określić zasad wywodzenia z danej teorii (twierdzenia) dyrektyw praktycznych. Konstruowanie dyrektyw jest bowiem procesem twórczym, którego wynik zależy w dużej mierze od pomysłowości, zdolności, a nawet szczęścia badacza. Nauki przyrodnicze zapewniły sobie pomost między teorią a praktyką dzięki technologiom szczegółowym, tzn. kompleksom odpowiednio dobranych wycinków różnych dyscyplin, które łącznie stanowią podstawę dla dyrektyw praktycznych²¹.

Dyrektywa praktyczna dopiero wówczas w pełni zasługuje na miano praktycznej, gdy działanie, które wskazuje, jest możliwe do realizacji. To jednak zależy od możliwości podmiotu działającego (co dla jednego praktyka jest możliwe dla wykonania, to często nie jest możliwe dla innego), a także od osiągniętego poziomu naukowego w zakresie wiedzy o wywoływaniu określonych działań. Często dyrektywa praktyczna wymaga uzupełnienia przez inną (niejako drugiego stopnia), bez której pozostaje bezużyteczna²². A priori — tj. bez odniesienia do konkretnej sytuacji działającego podmiotu i osiągniętego poziomu wiedzy technologicznej — nie da się określić, czy coś jest dla praktyka dyrektywą racjonalną, czy też nie jest²³.

¹⁸    Zob. S. Nowak: Metodologiczne problemy teorii wychowania pojętej jako nauka praktyczna. W: H. Muszyński (red.): Metodologiczne problemy pedagogiki. Warszawa 1967.

¹⁹    Obecnie jednak zdarza się to coraz częściej, oddziaływanie człowieka na przyrodę pociąga za sobą zmiany środowiska naturalnego w skali wcześniej niespotykanej.

^£0 G. H. von Wright: Norm and Action. New York 1963, s. 9.

²¹    R. Ingarden: U podstaw teorii poznania. T. 1. Warszawa 1971.

²²    Praktyka opiera się na ogół nie na jednej dyrektywie, lecz na pewnych kompleksach dyrektyw, tj. zazębiających się ciągach warunków koniecznych i wystarczających, praw probabilistycznych, twierdzeń anankastycznych itp.

²³    Dyrektywa racjonalna, tu: taka, która zaleca działanie możliwe do wykonania i prowadzące do założonego celu.