628033541

PRAKTYCZNA UŻYTECZNOŚĆ BADAŃ PRASOZNAWCZYCH 21

nie do ideologii społeczno-politycznej; społecznej, tj. odniesienie do społecznych oczekiwań i wzorów kultury; instytucjonalnej, tj. odniesienie do założonych celów instytucji prasowych ⁴⁸.

Zadania badacza nie kończą się na ekspertyzie aksjologicznej, winna ją uzupełnić ekspertyza społecznych oczekiwań oraz ekspertyza warunków rzeczowych i instytucjonalnych, w jakich ma być realizowany cel. Samo wyznaczenie celu — na podstawie wymienionych tu przesłanek oraz odpowiadających im naukowych ekspertyz — nie jest zabiegiem mechanicznym; przeciwnie, wymaga wielkiej inwencji i dalekowzroczności, jeśli cel ma odpowiadać zarówno ideałom, jak potrzebom i warunkom. Stąd, choć ustalanie celów jest domeną działaczy, to współudział badaczy jest pożyteczny, a niekiedy i niezbędny.

Główny jednak problem działania praktycznego, to nie samo wyznaczanie celu, gdyż ma ono charakter czysto myślowy, ale jego realizacja. Politykę prasową należy ujmować w działaniu, tzn. przedmiotem badania winien być pełny proces realizacji założonych celów. Obejmuje on — poza ekspertyzą aksjologiczną — analizę organizacyjną systemu prasowego, analizę wytworów działania tego systemu oraz ich rzeczywistych efektów i konsekwencji.

Na analizę organizacyjną systemu prasowego składa się kilka zagadnień szczegółowych. Pierwsze z nich, to określenie struktury organizacyjnej poszczególnych instytucji oraz całości systemu. Drugie, to analiza norm prawnych regulujących działanie całości, a zwłaszcza upowszechnianie określonych treści. Trzecie, to badanie realizatorów polityki prasowej — ich składu społecznego, kwalifikacji zawodowych, pozycji społecznej, wyobrażeń i motywacji. Wreszcie ostatnie, czwarte zagadnienie, to studia nad ekonomiką prasową, a przede wszystkim nad kosztami innowacji technologicznych.

Analiza wytworów jest niezbędnym uzupełnieniem analizy organizacyjnej. Zmierza bowiem do ustalenia, jakiego typu treści są masowo upowszechniane, a zwłaszcza — dla celów praktycznych — jak winny one być oceniane w świetle przyjętych kryteriów: politycznych, propagandowych, moralnych, kulturalnych, oświatowych, artystycznych. Na ogół realizowane działanie odbiega od stawianych przed nim wymagań, istotna jest przeto diagnoza, jakie są i skąd wynikły odchylenia, np. z niewiedzy realizatorów, ich nikłych kwalifikacji zawodowych, odmiennych celów czy też stawiania przed nimi wieloznacznych lub nierealnych zadań.

Ostatecznym celem socjalistycznego systemu prasowego jest — mówiąc najkrócej — kształtowanie świadomości społecznej. Toteż najważniejszym zadaniem szczegółowym badań prasoznawczych jest poznanie rzeczywistych efektów społecznego oddziaływania przekazów prasowych, a tego nie zdoła dać sama analiza zawartości. Uzupełnić ją musi analiza odbioru i recepcji tych treści.

Wyróżniają się tu dwa zasadnicze problemy badawcze — analiza publiczności czytelniczej, w tym określenie jej składu i zasięgu spo-

⁴⁸ Adaptuję tutaj (z pewnymi zmianami) klasyfikację Marii Łoś zaproponowaną w rozprawie „Social science expertise” (W: Current Research in Soeio-logy, pod red. M. S. Archer. Paris 1974, s. 349—350).