628033603

PRAKTYCZNA UŻYTECZNOŚĆ BADAŃ PRASOZNAWCZYCH 9

wartości tych nauk, nie powoduje jednak zasadniczej zmiany społecznych oczekiwań pod ich adresem — dostarczania naukowej podbudowy działania w sferze społecznej.

Wykorzystanie nauki w praktyce społecznej różni się pod wieloma względami od wykorzystania nauki dla przekształcania przyrody. Jedną z najistotniejszych, a zapewne najważniejszą różnicą jest zależność możliwości zastosowań nauk społecznych od. ustroju społeczno-politycznego. W ustroju kapitalistycznym na przeszkodzie w szerokim wykorzystaniu nauk społecznych staje anarchia produkcji, która sprawia, że zasada racjonalnego gospodarowania stosuje się jedynie do poszczególnych samodzielnych producentów, a nie do całego systemu gospodarczego ¹. Podobnie w innych dziedzinach życia społecznego konflikt strukturalny wynikający z antagonistycz-nego podziału klasowego znacznie ogranicza możliwości planowego przekształcania rzeczywistości.

Ustrój socjalistyczny, likwidując własność prywatną, a tym samym wielość konkurujących podmiotów działania społecznego, stworzył — po raz pierwszy w historii ludzkości — szansę planowego kształtowania całokształtu zjawisk społecznych. „Uzyskaliśmy teraz — pisał w 1923 roku Lenin — dosyć rzadką w historii sposobność ustalania terminów niezbędnych dla dokonania zasadniczych przeobrażeń społecznych i widzimy teraz jasno, co można zrobić w ciągu pięciu lat, a do czego są potrzebne znacznie dłuższe terminy” ².

Podstawą, która społeczeństwu socjalistycznemu umożliwia „ustalanie terminów niezbędnych dla dokonania zasadniczych przeobrażeń społecznych” jest uspołecznienie środków produkcji, a co za tym następuje — stworzenie organizacji politycznej nowego typu, o ogromnych uprawnieniach i możliwościach działania. Ale to ustalanie terminów nie jest możliwe bez współudziału nauki — dostarczającej wiedzy o obiektywnych prawidłowościach rozwoju społecznego, konkretnych procesach społecznych oraz o mechanizmach postępowania ludzkiego. Toteż pole zastosowań nauk społecznych jest tutaj o wiele większe, niż jest to możliwe w ustroju kapitalistycznym, nawet w jego współczesnej monopolistycznej formie. Odpowiednio większa jest też odpowiedzialność tych nauk wobec społeczeństwa — nie tylko za niesłuszne lub chybione propozycje, ale także za brak propozycji. Zadaniem nauki w społeczeństwie socjalistycznym jest przecież nie tyle objaśnianie czy usprawiedliwianie rzeczywistości, lecz — odwołując się do tezy Marksa o Feuerbachu — jej zmiana. Świadomość tych zadań jest powszechna w środowisku naukowym, stąd tak często spotykamy się z naukową refleksją nad wartością społeczną uprawianych dyscyplin, hamulcami i motorami wykorzystani! ich dorobku w praktyce, sposobami rozszerzenia zakresu zastosowań³.

1

   Zob. O. Lange: Ekonomia polityczna. T. 1. Warszawa 1959, s. 153.

2

   W. I. Lenin: Dzieła. T. 33. Warszawa 1950, s. 501.

3

   Poza wymienioną w przypisie 2. ankietą Wydziału I PAN wskażmy przykładowo na zbiór referatów z konferencji naukowej „Stosowanie nauk społecznych w praktyce”, wydany pod redakcją A. Podgóreckiego i J. Kubina w 1973 r. przez Ossolineum.