skanuj0037

Jeśli zatem w praktyce pracy socjalnej, pracownicy socjalni posługują się wiedzą hipotetyczną, nie do końca sprawdzoną, to wymaga ona postawy badawczej, poszukującej; wymaga dużego zaangażowania i odpowiedzialności, aby sprawdzić co już jest prawdziwe, a wymaga jeszcze weryfikacji. . Rzetelny stosunek do wykonywanych czynności zawodowych wymaga świadomości stosowania sprawdzonej teorii lub(i) takich wartości, które nie rozmijają się z prawdą.

3.3. Rodzaje, charakter i kryteria stosowanej wiedzy

Wydaje się, że w profesjonalnych usługach socjalnych powinniśmy mieć do czynienia co najmniej z trzema rodzajami wiedzy oraz poziomami teorii, tj.: 1) ogólną teorią człowieka; jego dojrzewania, wzrostu, rozwoju, potrzeb, funkcjonowania w środowisku i społeczeństwie; 2) teorią profesjonalnej praktyki (dydaktyką pracy socjalnej), odniesioną do zasad i reguł posługiwania się określonymi czynnościami zawodowymi oraz postępowania I w kontakcie z podopiecznymi; 3) teorią operacyjno-techniczną (metodyką pracy socjalnej), odniesioną do specyficznych umiejętności rozwiązywania konkretnych problemów. Tak zatem w pracy socjalnej praktyczne wykorzystanie wiedzy musi wiązać się z koniecznością jej przyswojenia z różnorodnych dziedzin i dyscyplin naukowych: psychologii, socjologii, pedagogiki, i polityki społecznej, prakseologii, ekonomii, prawa, higieny, medycyny, metodologii badań naukowych, itp. Profesjonalni praktycy powinni przy tym posiąść umiejętność spożytkowania wiedzy aktualnej, najnowszej, zweryfikowanej, a w mniejszym stopniu hipotetycznej czy kreowanej (Perlman 1957, s. 27-28],

W rzeczywistości, pracownicy socjalni w większości przypadków skłonni są posługiwać się w swojej pracy wiedzą emocjonalną, potoczną, nastawioną na osiągnięcie doraźnych, praktycystycznych, nierzadko spektakularnych efektów niż uwzględnianiem procedur intelektualnych, sprawdzoną wiedzą interdyscyplinarną czy zweryfikowanymi zasadami postępowania praktycznego. Przy takim podejściu do pracy, mają oni ograniczone możliwości poszerzania teoretycznych podstaw pracy socjalnej, a co najwyżej wybranych technik i narzędzi tej pracy, tudzież zdobywania „mądrości" odniesionych do wąskiego obszaru uprawianej przez siebie praktyki.

Z drugiej strony nie chodzi tutaj tylko o posługiwanie się wiedzą nową w pełni tego słowa znaczeniu, bo przecież — jak sądzi Abraham Kapłan -nowe teorie mogą powstać tylko poprzez rozwój, reinterpretację, czy też zanegowanie teorii starych. Uczony ten twierdzi, iż podstawowym problemem współczesnej nauki nie jest to, iż odkrywa się coraz to nowe

twierdzenia, lecz to, iż uczeni oraz praktycy (w tym praktycy korzystający z wyników odkryć naukowych) w niedostatecznym stopniu uwzględniają w swoich odkryciach istniejącą już wiedzę, a także nie dość krytycznie oceniają istniejące teorie. W tym kontekście można pdwiedzieć, że przy niewiedzy o wiele łatwiej tworzyć „nową”, własną teorię, która nie posiada jednak na ogół większej wartości naukowej. Ponadto brak określonego kompendium wiedzy ogranicza możliwości przeprowadzenia na odpowiednio wysokim poziomie badań empirycznych, aby zebrane na ich podstawie twierdzenia dało się włączyć w określony system wiedzy naukowej.

Niestety grzechem takim są często właśnie obciążone badania empiryczne z zakresu pracy socjalnej. Ich gros nigdy nie ujrzałoby światła dziennego, gdyby przed ich podjęciem dokonano odpowiedniej identyfikacji problemu w istniejącej literaturze. Istniejące zaś, niekiedy bogate materiały empiryczne z tego zakresu, jako efekt niedostatecznej wiedzy lub wręcz niewiedzy, trudno jest usystematyzować lub włączyć do istniejących teorii. Wydaje się, iż może to być jedna z głównych przyczyn faktu, iż dotychczas nie dopracowano się na odpowiednim poziomie podręcznika z teorii pracy socjalnej, który byłby podstawą konstruowania naukowej wiedzy prakseologicznej w tym zakresie. Z drugiej strony brak odpowiedniej systematyzacji oraz selekcji luźno nagromadzonych materiałów empirycznych wynika z niejasno, tudzież mało precyzyjnie zakreślonego przedmiotu, celów oraz funkcji pracy socjalnej. Pracownicy socjalni często nie wiedzą co powinni, w ramach pełnionego przez siebie zawodu, w istocie wykonywać. W praktyce zawodowej nacisk kładzie się na ogól na wykorzystanie tzw. wiedzy użytecznej, instrumentalnej, bezpośrednio przydatnej dla rozwiązania konkretnych problemów, a mniej zaś ogólnej, uważanej za mniej lub wręcz nieprzydatnej; w wielu przypadkach traktowanej za wskaźnik zawodowej niekompetencji. Do kompetencji tych nie wlicza się zatem znajomości lub kreacji celów i funkcji pracy socjalnej, zaś wiedza instrumentalna nie jest z nimi w jakikolwiek sposób powiązana. Wynika stąd, iż praktycystyczne kompetencje zawodowe pracownika socjalnego nie są w stanie konstruować lub rekonstruować nowych elementów wiedzy, nowych celów i funkcji - co stanowi fundament rozwoju pracy socjalnej jako dyscypliny naukowej.

W tym kontekście należałoby wspomnieć również o roli wartości w procesie tworzenia wiedzy naukowej jako podstawy rozwiązywania problemów praktycznych. Jak już była o tym mowa, wartości jako indywidualne preferencje wyznaczania oraz sposobu realizacji celów pracy socjalnej, w istotnym zakresie limitują charakter niezbędnej dla praktyki wiedzy, która z kolei w dalszej praktyce podlega systematycznej weryfikacji.

77