apoptoza023

czych: 3, -6 czy -7. Wydaje się, że w komórkach typu I przebieg apoptozy nie jest blokowany nadcksprcsją tzw. białek przeżycia, tj. Bcl-2 i Bc1Xl [44. 218]. Z kolei w komórkach typu II (np. komórki linii T Jurkat. hepatocyty) fonnowanie kompleksu DISC przebiega wolniej, co powoduje ograniczoną i opóźnioną aktywację kaspazy-8. Aktywny enzym dokonuje cięcia białka Bid i angażuje w transmisję sygnału śmierci czynniki mitochondrialnc. Kluczową rolę białka Bid potwierdzono obserwacją, że komórki wątroby myszy, pozbawione genu Bid, nie ulegają apoptozie indukowanej hepatotok-synami [289]. Na podkreślenie zasługują wyniki badań wskazujące, że u fosfory lo-wane przez kinazę kazeinową I i II białko Bid zarówno in vitro, jak i in vivo nie ulega rozszczepieniu przez kaspazę-8 [47]. Wydaje się, żc modyfikacja białka Bid przez fosforylację/defosforylację jest prawdopodobnie istotnym czynnikiem regulującym apoptozę W' komórkach typu II.

23.4.4. Szlak sfingomielinowo-ceramidowy

Wśród szlaków apoptotycznych inicjowanych w błonach umierających komórek wymienić należy tzw. ścieżkę sfingomie-linowo-ceramidową. W wielu laboratoriach udowodniono, że ceramid pełni rolę lipidowego wtórnego przekaźnika uczestniczącego w śmierci różnych typów komórek [80, 101, 133, 187, 188]. Szlak ten ulega uruchomieniu m.in. po związaniu zewnątrzkomórkowych ligandów z odpowiednimi receptorami błonowymi, w wyniku działania promieniowania jonizującego, leków, infekcji wirusowych, uszkodzeń DNA, przy braku czynników' wzrostu, co prowadzi do aktywacji sfingomielinazy (obojętnej lub kwaśnej). Zaktywowane cząsteczki enzymu hydrolizują sfingomie-linę, jeden z podstawkowych lipidów' błon komórkowych, do ccramidu i fosforanu choliny (rys. 23.7) [84, 116, 184]. Postępująca utrata sfingomieliny w błonach komórkowych powoduje uwalnianie wraz z nią cząsteczek cholesterolu, przyczyniając się do znacznej zmiany ich płynności. Uznaje się, że hydroliza sfingomieliny „przypieczętowuje" decyzję o śmierci komórek [88, 247]. Specyficzność odpowiedzi komórek na powstały ceramid zależy od wielu czynników, m.in. charakteru czynnika stymulującego sygnał, kostymu-latorów, typu komórki. Akceptowany jest pogląd, żc ceramid utworzony w wyniku katalitycznego ataku obojętnej sfingomie-linazy na sfingomielinę może wykorzystywać jako adaptory zależną od ceraniidu kinazę CAPK (ang. ceramide-activated protein kinase) i zależne od mitogenów kinazy MAPKs (ang. mitogen-ikctivated protein kinases), fosfolipazę lub fosfatazy CAPP (ang. ceramide-activated protein phosphatase) [11J. Aktywacja obojętnej sfingomielinazy może również stymulować kaskadę kinaz regulowanych stresem — ERKs i reakcje zapalne [188]. Z kolei aktywacja kwaśnej sfingomieli-nazy prowadzi do uruchomienia kaskady kinaz SAPK/.JNK (ang. stress-Associated protein kinase!3\m N-terminal kinase), która włącza kaskadę kaspaz odpowiedzialną za fazę wykonawczą apoptozy [168, 187]. W przenoszeniu sygnału z ccramidu w komórkach apoptotycznych stymulacji mogą ulegać m.in. czynniki trans-krypcyjne, regulatory transkrypcji, cyto-kiny, niektóre enzymy (cyklooksygenazy, PKCę, kaspazy). Złożoność ich oddziaływań wymaga dalszych wyjaśnień; wiadomo, że decyduje o ograniczaniu cyklu komórkowego, różnicowaniu komórek, ich starzeniu czy apoptozie (rys. 23.7).

Badania wykazały, że dalsze produkty metabolizmu ceramidu, tj. sfingozyna oraz jej produkt fosforylacji: sfingozyno-1 -fosforan (S-1P), mogą uczestniczyć w apoptozie. Przedstawiono wyniki, że sfingozyna wywołuje efekty proapoptotyczne blokując aktywność białek rodziny Bcl-2, o naturze inhibitorów' tego procesu, np. Bcl-2 i/lub BcI-Xl [110]. Ostatnie doniesienia Cuvil-