klsti218

244

K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

siejszych wydaje się być bardziej ograniczony do zachodu. Nie jest wyłączone, że rozwinął się z pierwszych stadjów dwukabłączkowego symetrycznego przez zrośnięcie obu zagiętych ramion. Są nawet w Polsce i w Niemczech okazy wyglądające na przejściowe. Coprawda równie dobrze mogą one być i produktem zmieszania; bez szczegółowych studjów etnogeograficznych i archeologicznych nie sposób jest tego rozstrzygnąć. — Niegdyś krzesiwo ogniwkowe bardziej niż dzisiaj-było rozpowszechnione na ziemiach słowiańskich; kopalne jego egzemplarze znamy i z takich okolic, gdzie dziś nie jest już używane. Najczęściej spotykamy je obecnie na północnej Słowiańszczyźnie. Jest, względnie było, dość pospolite w Polsce (zwłaszcza na zachodzie, gdzie bywa tu i owdzie wyrabiane fabrycznie); spotykało się także na zachodniej Małorusi (w Karpatach) i podobno na Słowaczyźnie; wreszcie — na Wielkorusi. Natomiast nie widywałem go nigdzie na polskiej Białorusi, ani na Polesiu; nie znam go też dotychczas z Buł-garji (porówn. jednak fig. 215, 11), ani z współczesnej Serbochor-‘waeji (kopalne znane jest z Albanji, z okolic Zagrzebia etc.). Poza Słowiańszczyzną używane bywa w Finlandji, Szwecji, Niemczech, Szwajcarji, niemieckiej Austrji, tu i owdzie na Węgrzech i podobno — w Rumunji,

245.    Krzesiwo ogniwkowe ze względu na swój zasiąg dawny i dzisiejszy jest dla nas bardzo pouczającą wskazówką, jak ostrożnym należy być przy wyprowadzaniu chronologicznych wniosków z dzisiejszego geograficznego rozmieszczenia wytworów ludowej kultury. Wszak dzisiejszy zasiąg omawianego krzesiwa sprawia mn. w. takie wrażenie, jakgdyby ono stosunkowo niedawno poczęło rozchodzić się od zachodu ku wschodowi; tymczasem zabytki przedhistoryczne stwierdzają, że sporadycznie już od bardzo dawna używane było poza zna-nemi dotychczas dzisiejszemi wschodniemi granicami swego rozmieszczenia, lecz tam nie utrzymało się i zanikło. Z drugiej jednak strony zasadnicza wskazówka, dawana przez dzisiejszy zasiąg, nie jest, zdaje się, fałszywą: zachodnie pochodzenie ogniwkowego typu wydaje się być bardzo prawdopodobne. Wprawdzie według Niederlego zjawia się on na Rusi od XI wieku dzięki azjatyckim koczownikom. Ale, o ile mi wiadomo, ani w mogiłach tych koczowników, ani nigdzie w Azji, dotychczas nie był znaleziony; natomiast dla okresu 900—1100 po Chr. poświadczony jest już i dla Skandynawji. Na Ruś przynieśli go więc zapewne skandynawscy przybysze.

246.    Oprócz krzesiw kabłączkowych i ogniwkowych używane są też przez Słowian niektóre inne. Więc naprzód mamy na ziemiach słowiańskich cały szereg odmian typu skobelkowatego (fig. 215, 7, 8, 9 i 14).

Krzesiwa skobelkowate otwarte, bez zwojów na końcach obu ramion (fig. 215, 7), znam z południowej Małorusi, z Bułgarji a poza