CCF20081226004

738

Zbigniew Pietrasiński

niczyć wnioski o inteligencji oparte na obserwacji życiowej i ewentualnych innych źródłach od wyników pomiarów testowych, P.E. Vernon (1969) zaproponował wyróżnienie dodatkowo inteligencji C. Jest ona tym, co mierzą testy inteligencji. Inteligencja C stanowi więc pojęcie zdefiniowane operacyjnie, ułatwiające unikanie uproszczeń, polegających na utożsamianiu inteligencji A i B z wynikami pomiarów testowych, będących zawsze mniej lub bardziej adekwatną próbką zachowania się człowieka w narzuconych przez test sytuacjach problemowych i warunkach ich rozwiązywania.

Dokładniejsza charakterystyka inteligencji i jej odmian wynika z omówionych niżej postępów prac nad stworzeniem teorii inteligencji.

Teorie inteligencji

Niezależnie od drugoplanowych różnic poglądów istnieją dwie konkurencyjne teorie inteligencji: teoria hierarchiczna i teoria czynników równorzędnych. Pierwsza została stworzona i jest nadał rozwijana przez szkołę angielską, zapoczątkowaną przez C. Spear-mana i reprezentowaną przez badaczy tej miary, co C. Burt, P. Vernon oraz R.B. Cattell (ten ostatni jest z pochodzenia Anglikiem, pracującym stale w USA). Najbardziej znanym przedstawicielem teorii czynników równorzędnych jest Amerykanin P. Guilford.

Teoria hierarchiczna

Pierwszą godną uwagi teorię inteligencji, znaną pod mianem „teorii dwóch czynników”, opublikował w 1904 r. C. Spearman (1904). Punktem wyjścia tej teorii były wyniki badań testowych, poddane oryginalnej, stworzonej prztz Spearmana, analizie czynnikowej, będącej kontynuacją idei F. Galtona i K. Pearsona. Podstawowym faktem, wymagającym wyjaśnienia, było odkrycie, że wyniki rozmaitych testów umysłowych są ze sobą w mniejszym lub większym stopniu skorelowane. Spearman przedłożył następujące wyjaśnienie tego zjawiska. We wszystkich rodzajach aktywności intelektualnej bierze udział pewna funkcja wspólna, którą można nazwać czynnikiem g (od słowa generał — ogólny). Na równi z nią każde zadanie umysłowe angażuje pewną funkcję specyficzną (czynnik s), charakterystyczną dla tego właśnie zadania. Istnieje wiele czynników s i jeden wspólny dla wszystkich czynności intelektualnych czynnik g. Czynnik g to inteligencja ogólna. Pozostałe czynniki reprezentują zdolności specjalne.

Stopień nasycenia poszczególnych czynności czynnikiem g jest różny. W klasycznych badaniach Spearmana względny wpływ czynnika g i czynnika s na wyniki poszczególnych typów czynności zamykał się w granicach od 15:1 do 1:4. Inteligencja ogólna jest więc — według Spearmana — czynnikiem, który występuje, chociaż w różnym stopniu, w każdym rodzaju czynności intelektualnych. Dzięki swej uniwersalności jest to czynnik o największym znaczeniu. Poziom inteligencji ogólnej jest stały dla danego osobnika i wpływa na jego losy szkolne. Ponieważ poszczególne zdolności specjalne mają u danej osoby różny poziom, przy tej samej inteligencji ogólnej uzyskuje ona w poszczególnych typach testów niejednakowe wyniki.