3 (731)

18

Empiryczne - oparte na obserwacji i eksperymencie. Wiedza empiryczna czerpie z danych dostarczanych przez zmysły i doświadczenie.

CZĘŚĆ 1 Co to jest polityka?

cych hipotezy. Analitycy polityczni, głównie Dnvid Easton, uznali, że polityka możej przysposobić metodologię nauk przyrodniczych, co pozwoliło rozwinąć się badanio w obszarach najlepiej przystosowanych do użycia ilościowych metod badawczych, tani kich jak zachowania wyborcze, zachowania ustawodawców, zachowania polityków? na szczeblu lokalnym i lobbystów.

Jednakże od lat 60. aż do chwili obecnej behawioryzm znajduje się pod pręgie-^ rzem krytyki. W pierwszym rzędzie, zarzucano mu znaczące ograniczenie spektrum! analizy politycznej uniemożliwiające jej wyjście poza bezpośrednio obserwowalne zja-oś wiska. Mimo iż analiza behawioralna bez wątpienia pozwoliła, i nadal pozwala, do-jj konać bezcennego wglądu w obszary takie jak badania wyborcze, należy przyjąć, żef obsesja na punkcie danych liczbowych grozi ograniczeniem dziedziny polityki do nie-] wiele ponad me. Co jeszcze bardziej niepokojące, skłoniła ona generację politologów! do odrzucenia całokształtu normatywnej tradycji myśli politycznej. Pojęcia takie jak| „wolność”, „równość”, „sprawiedliwość” i „prawa” były niekiedy odrzucane jakopo-| zbawione znaczenia, ponieważ nie były empirycznie weryfikowalne. Niezadowolenie! z bchawioryzmu rosło wraz z odrodzeniem zainteresowania zagadnieniami norma-f tywnymi w latach 70., które przejawiło się w twórczości takich teoretyków jak John? Rawls (patrz s. 72) oraz Robert Nozick (patrz s. 120).

Co więcej, naukowa wiarygodność behawioryzmu zaczynała być coraz częściej pod-f dawana w wątpliwość. Podstawą opinii, że behawioryzm jest obiektywny i wiarygod_:| ny było przyjęcie założenia, ze jest on „pozbawiony aspektu wartościującego”, tzn. że| nie jest naznaczony przekonaniami etycznymi czy normatywnymi. Jednakże jeślim w centrum zainteresowania analizy znajduje się obserwowalne zachowanie, trudno jest: wyjść poza opis istniejących porządków politycznych, co oznacza legitymizację status\ quo. Ta konserwatywna tendencja doprowadziła w efekcie do redefinicji terminu „de-5 mokracja” w oparciu o obserwowalne zachowania. Stąd w miejsce „powszechnego sa-? morządu” (dosłownie: rządów ludu), demokracja nabrała nowego znaczenia, miano-t wicie walki między elitami konkurującymi o zdobycie władzy przez wykorzystanie mechanizmu powszechnych wyborów. Innymi słowy demokracja zaczęła oznaczać to,i co dzieje się w tzw. demokratycznych systemach politycznych rozwiniętego Zachodu.

Najnowsze osiągnięcia

Wśród najnowszych teoretycznych podejść do polityki znajduje się tzw. formalna teoria polityczna, nazywana różnorodnie: „ekonomią polityczna”, „teorią wyboru publicznego” (patrz s. 342) jak i „teorią racjonalnego wyboru”. To podejście analityczne w dużej mierze czerpie z teorii ekonomicznej, gdyż tworzy modele oparte na regułach proceduralnych. Modele re zazwyczaj dotyczą racjonalnego zachowania jednostek nastawionych na maksymalizację własnej korzyści. Silnie zakorzenio na w USA i związana z tzw. szkolą wirgińską, formalna teoria polity ki oferuje co najmniej pożyteczne narzędzie analityczne. Umożliwia ono wgląd w działania elekroratu, lobbystów, biurokracji i polityków, jak również w logikę kroków podejmowanych przez poszczególne pań stwa na arenie międzynarodowej. Podejście to miało najszerszy Wpływ na analizę polityczną przez tzw. instytucjonalną teorię publicznego wy boru. Stosowanie tych technik przez autorów takich jak Ambony Do-

ROZDZIAŁ I Studiowanie polityki

19

i i Wiliam Niskanen w badaniu współzawodnictwa partii, zacho-^r oraz wpływów politycznych biurokracji, jest omówione w póź-h. Podejście to zostało również zastosowane w postaci teorii gier, bardziej w dziedzinie matematyki aniżeli ekonomii. Zakłada sto-reh zasad w celu analizy zagadek zachowań indywidualnych. Najle-kładem w teorii gier jest „dylemat więźnia” (patrz rys. 1.2). i|d'a' się ukryć, że metodzie racjonalnego wyboru, jako formie anali-|&(łałó się zdobyć powszechnego uznania. Podczas gdy jej zwolenni-^Ze-wprowadza większą dyscyplinę do dyskusji nad fenomenem po-Jęśrestionują jej podstawowe założenia. Może na przykład przeceniać llnośc, ignorując fakt, że ludzie rzadko posiadają jasny zbiór obranych ue"rzadko podejmują decyzje dysponując pełnym zestawem niezbędni. Co więcej, posługując się abstrakcyjnym modelem jednostki, teo-ⁱwyboru przywiązuje niewystarczającą uwagę do czynników spo-istórycznych, a zatem nie potrafi rozpoznać, m.in., że ludzki egoizm ałunkowany społecznie, niekoniecznie zaś musi być wrodzony. W re-i o polityce jako dyscypliny akademickiej przysposobiono wachlarz (podejść.

^współczesną analizę polityczną zarówno bogatszą, jak i bardziej zróż-djrądycyjnych podejść: normatywnego, instytucjonalnego i behawioral-ifdódana nie tylko teoria racjonalnego wyboru, lecz także szeroki waszych idei i tematów. Feminizm, szczególnie od lat 70., podniósł świadomość rożnie płciowych i struktur patriarchalnych, poddając w efekcie w wątpli-wośćfńtattejżńaczenie tego, co polityczne. Tak zwany „nowy instytucjonalizm” od-vyró,^^^wągęi od formalnych i strukturalnych aspektów instytucji i skierował ją np. ku^MI^/ramach szerszego kontekstu, ich rzeczywistego zachowania oraz rezui* tato^pfóęesów politycznych. Zieloni politycy wyzwali z kolei na pojedynek antro-pckęnt^czńą tendencję przyjętych teorii politycznych i społecznych oraz stali się orę-dowńikarńf'holistycznego ujmowania rzeczywistości politycznej i społecznej. Sformułowana w 1923 roku teoria krytyczna jest zakorzeniona w neomarksizmie 15) szkoły frankfurckiej. Rozciągnęła ona pojęcie krytyki na obszar wszyst-kicłrspoiecznych praktyk, nawiązując tym samym do szerokiej gamy

intelektualnych inspiracji, w tym do Freuda i Webera (patrz s. 265).    ._

Dyskurs - interakcja międzyludzka, w tym szczególnie komunikacja. Dyskurs może zdemaskować iub zilustrować stosunki władzy.

Postmodernizm (patrz s. 80) poddał w wątpliwość ideę absolutnej i uniwersalnej'prawdy oraz wpłynął na powstanie, między innymi, teorii dysktirśu. W końcu ogólną, lecz doniosłą zmianą jest to, że filozofia polityczna i nauki polityczne są coraz rzadziej uważane za oddzielne sposoby prowadzenia badań, a jeszcze rzadziej za konkurentów. Przeciwnie, cieszą się uznaniem po prostu jako dwie odmienne drogi uzyskiwania politycznej wiedzy.

Czy nauka o polityce może być dziedziną naukową?

Powszechnie uznaje się, że nauka o polityce jest dziedziną naukową w szerokim znaczeniu tego słowa, ze względu na to, że jest zarówno rygorystyczna jak i krytyczna. Niektórzy jednak dowodzili, jak wspomniano wcześniej, że może również być uzna-