CCF20090213015 (2)

Platon (ok. 428-348 roku przed naszą erą) nie uważał, że żyje w najlepszym ze wszystkich możliwych światów. Jest to rodzaj więzienia, pisał, w którym jesteśmy zamknięci w ciemności i cieniu. Ale poza tym więzieniem istnieje jasny i obiecujący świat prawd, które nazwał ideami lub formami, co jest powodem, dla którego jego doktrynę nazywamy idealizmem.

Najbardziej przekonująco Platon rozwinął swoje idealistyczne idee w Państwie, gdzie jak zwykle narratorem jest jego mistrz Sokrates. (W jakim stopniu Sokrates rzeczywiście podzielał poglądy Platona, nie wiadomo). Sokrates porównuje codzienny świat z „podziemną jaskinią” lub grotą, w której jesteśmy unieruchomieni łańcuchami. Przed nami znajduje się ściana, a za nami ogień. Nie mogąc odwrócić głów, widzimy tylko cienie rzucane na ścianę przez ogień. Nie widząc nic więcej, bierzemy te cienie za „rzeczywistość” i nasi towarzysze z jaskini i wszystkie rzeczy w niej się znajdujące nie mają dla nas innej realności poza tą.

Ale gdybyśmy mogli uwolnić się z łańcuchów, gdybyśmy mogli przynajmniej się obrócić w kierunku wyjścia z jaskini, zdalibyśmy sobie w końcu sprawę z naszej pomyłki. Z początku bezpośrednie światło byłoby bolesne i dezorientujące. Ale wkrótce byśmy się do niego przyzwyczaili i zaczęli rozpoznawać prawdziwe osoby, które znaliśmy jako cienie.

Nawet wtedy nie porzucilibyśmy swojego przywiązania do cieni, ciągle wierząc, że są one realne i uznając za iluzje ich źródła. Ale jeśli wyciągnięto by nas z jaskini na światło, wcześniej czy później zyskalibyśmy właściwy ogląd rzeczy i żałowali naszej wcześniejszej ignorancji.

Alegoria Platona jest atakiem na hasze nawyki myślowe. Jesteśmy - mówi - przyzwyczajeni do akceptowania konkretnych obiektów wokół nas jako „rzeczywistych”. Ale one takie nie są. Lub inaczej - są tylko niedoskonałymi i mniej „rzeczywistymi” kopiami niezniszczalnych i wiecznych „form”. Te formy, jak definiuje je Platon, są wieczne, idealne, są pierwotnymi bytami, z których (w jakiś sposób) zostały utworzone wtórne, niedoskonałe i podatne na zniszczenie kopie. Na przykład każde krzesło w znajomym nam świecie obiektów jest tylko imitacją łub „cieniem” Idealnego Krzesła. Każde

biurko jest kopią Idealnego Biurka, które się nigdy nie zmienia, które istnieje w wieczności i na które nigdy nie będziesz mógł wylać kawy.

Idealne krzesła i biurka, według Platona, nie są fantazjami -w rzeczywistości są one bardziej „realne” niż ich materialne imitacje, ponieważ są doskonalsze i uniwersalne. A ponieważ nasze niedoskonałe zmysły zawsze były oszukiwane, jesteśmy ślepi na świat idei. Nasze umysły są przywiązane do imitacji, które mylnie bierzemy za rzeczywistość. Jesteśmy więźniami w filozoficznej jaskini.

Ale nie wszystko jest stracone, bo chociaż wszyscy ludzie są w okowach, filozofia może nas uwolnić. Jeśli tylko jej na to pozwolimy, wydostanie nas z jaskini ciemności i ignorancji na światło prawdziwego istnienia. Możemy przez jakiś czas nie akceptować tego, co wtedy zobaczymy, przy wiązani do „realności” obiektów, i zaprzeczać prawdziwości filozoficznych idei. Ale prędzej czy później zaczniemy widzieć wyraźnie, a nawet zbliżać się do wyższej idei, idei idei, która jest Ideą samego Dobra. Oczywiście będąc filozofem, Platon definiuje Dobro jako wiedzę.

Trzy prawa myślenia

Jeśli przeto jest niemożliwe, ażeby twierdzenie i przeczenie były równocześnie prawdziwe, to również jest niemożliwe, ażeby przeciwieństwa mogły współistnień w' tym samym przedmiocie, chyba że obydwa przysługują mu w pewien sposób, albo jedno przysługuje mu w pewien sposób, a drugie bezwarunkowo [...]

Z drugiej jednak strony, nie jest możliwe, ażeby między sprzecznościami mogło być coś pośredniego, lecz o jednym przedmiocie trzeba koniecznie albo coś twierdzić, albo coś przeczyć.

Arystotelesa, Metafizyka, przel. Kazimierz Leśniak

Przez ponad dwa wieki logicy zachodni nie rozstawali się z trzema podstawowymi „prawami myślenia”. Te z pozoru niepodważalne aksjomaty praktycznie określają sposób, w jaki myślimy. Są jednak dużo bardziej skomplikowane i mniej oczywiste, niż się z pozoru wydają.

33