CCF20100512004

konana w r. 1411 przez Jana Husa. Dla ortografii polskiej takiego jednokrotnego aktu twórczego nie było. Procesu przystosowania 23 liter łacińskich do bogatego zasobu dźwięków języka polskiego dokonali w ciągu wieków XIV -XVI w swych roboczych doświadczeniach pisarze rękopisów, a potem pierwsi nasi drukarze. Zarysowanym tu adaptacjom przyjrzymy się kolejnie.

1. Pismo staro-cerkiewno-słowiańskie. Zostało ono stworzone w drugiej połowie w. IX do użytku misjonarzy zaproszonych do państwa wielkomorawskiego dla uczenia zasad wiary chrześcijańskiej w języku słowiańskim. Mieszkańcy Moraw byli już wprawdzie wtedy chrześcijanami, jednak pragnąc się uniezależnić od wpływów obcego duchowieństwa (przybywającego do nich z Włoch, Grecji i Niemiec), prosili jedynie o nauczycieli znających język słowiański i mogących w tym języku uczyć zasad wiary (27, Małecki s. 10-11). Na takich właśnie nauczycieli wybrał cesarz dwu braci z So-łunia (Salonik): Konstantyna i Metodego, jako znających dobrze język okolic Sołunia, jakim było narzecze południowomacedońskie. Chcąc dla Morawian przygotować odpowiednie teksty religijne w języku słowiańskim, postanowił Konstantyn (który później przybrał zakonne imię Cyryla) odpowiednie teksty przełożyć z języka greckiego. Do tego celu musiał obmyślić odrębny alfabet, odpowiedni dla języka słowiańskiego.

W ten sposób powstał pierwszy alfabet słowiański, zwany głagolicą, od rzeczownika glagol 'słowo⁵ i czasownika glagolati 'mówić⁵. W latach 892-927 powstał drugi, bardziej przejrzysty alfabet, zwany na cześć św. Cyryla cyrylicą (tamże, s. 36). Oba te alfabety zostały oparte w zasadzie na alfabecie greckim: głago-lica na przestylizowanej minuskule (małych literach), cyrylica zaś na majuskule (czyli wielkich literach), zwanej ze względu na zaokrąglony kształt liter uncjałą. Jeśli idzie o szczegóły, to historycy pisma doszukują się tu dodatkowego wpływu innych pism: w głagolicy, poza minuskułą grecką, widzą ślady wzorowania się na znakach runicznych i na literach koptyjskich; w cyrylicy, poza 24 literami z uncjalnej majuskuły greckiej nieznacznie zmienionej, dopatrują się 14 znaków z liter łacińskich, hebrajskich i armeńskich oraz kilku nowych dla przystosowania alfabetu do właściwości słowiańskich (1, Bednarczyk s. 122 i 124).

Pismo staro-cerkiewno-słowiańskic było nie tylko najstarszym pismem słowiańskim, ale też od razu opartym na właściwych zasadach, mianowicie na słusznym postulacie, by każdy dźwięk oznaczony był osobną literą (lub jednoznacznym połączeniem liter). Istotnie (np. w przeciwieństwie do pisma polskiego) każdai z głosek „ó”,    „3”, „x” jest oznaczana jedną literą:

y, ui, s, \ (tylko dla samogłosek „u”, „y” zastosowano dwuznaki oy, u). Pojedynczą literą f oznaczono nadto dźwięk „śt”. Również w sposób bardzo jednolity była tam oznaczana miękkość, mianowicie jednym ze znaków samogłoski „i” (tj. literą 1), i to zarówno jako znakiem dla joty w dwuznakach dla połączeń: „ja”, »je”, »ju”, „ję”, „ję” (= w, ic itd.), jak też jako znakiem miękkości spółgłoski w pozycji przed samogłoską, np. w wyrazie bogyńami (= Kon,nmni). Litera 10 służyła też do oznaczania samogłoski „u” po palatalnych: „ś”, „ź”, „ć”, ,,c'”, ,,śt'”, „żd'”, (np. ucyLuiio, msukio itd.) (por. 30, Słoński s. 14).

Pismo staro-cerkiewno-słowiańskie stało się pismem Słowian południowych i wschodnich. Szczególnie cyrylica upowszechniła się, służąc językom: bułgarskiemu, macedońskiemu, serbskiemu, ukraińskiemu, rosyjskiemu i białoruskiemu. Głagolica (w tzw. graniastej odmianie) jest dotąd pismem liturgii Dalmacji.

15