B (54)

„W II C I €

Model okrętu „Yictory” zbudowany przez autora Andrzeja Karpińskiego

W pięćdziesiątych latach XVIII w., to związku z toczącą się siedmioletnią wojną francusko-angielską o Indie i kolonie w Ameryce Północnej, Izba Gmin przyjęła program budowy 12 nowych liniowców. Zrealizowanie tego programu znacznie zwiększyłoby szanse Brytyjczyków, miały to być bowiem okręty należące wówczas do największych — liniowce I klasy, trójpokladowe, uzbrojone w 104 działa, z załogą liczącą 850 osób.

Prace nad modelem, a następnie wyliczenie kształtów i wymiarów okrętów zlecone starszemu inspektorowi floty, Thomdśowi Slade. Wkrótce też mistrz szkutniczy Allen rozpoczął w bazie marynarki wojennej w Chatham nad rzeką Medway budową pierwszego liniowca, miał nim być właśnie okręt ,.Victo-ry". Stępka, położona tu czerwcu 1759 r., i składała się z siedmiu dębowych bali, każdy grubości blisko pół metra, i miała łączną długość 53 metrów.

Ponieważ zwycięstwa odnoszone przez Brytyjczyków praktycznie przesądziły bieg wojny z Francją, pośpiech przy budowie nowych okrętów nie był potrzebny. Zgodnie z praktyką angielskich szkutników przerwano więc na jesieni budowę liniowca i zostawiono kadłub bez zewnętrznego poszycia burt i bez pokładów, aby ,.ułożył się”.

Przesezonowane drewno mniej się później wypaczało. Dopiero po pięciu latach położono poszycie burt i pokłady, uszczelniono kadłub pakułami i smołą, ustawiono maszty i założono taklelunek. W sumie na budowę tego okrętu zużyto 4000 dębów, ale też jego burty miały grubość 60 cm, a miejscami nawet znacznie więcej.

Całkowita długość „VIctory" wynosiła 69 m, szerokość — 18 m, a wyporność — 2162 t. Okręt miał pięć ciągłych pokładów. w tym trzy bateryjne z armatnimi ambrazuraml zamykanymi klapami, stąd właśnie nazwa — trójpókładowiec. Wszystkie międzypoklady były bardzo niskie z wysokością nie przekraczającą 170 cm. W międzypokładach bateryjnych rozwieszano na noc hamaki dla załogi. Na dzień lub przed bitwą hamaki zwijane i składane do siatek hamakowych na pokładzie głównym, gdzie stanowiły dodatkową osłonę przed pociskami nieprzyjaciela.

Głównym pokładem artyleryjskim był drugi, licząc od dna, stało na nim 30 dział 32-funtowych, główna artyleria okrętowa strzelająca okrągłymi, żeliwnymi kulami o zasięgu do 2.5 km. Przebijały one burtę liniowca z odległości 300—400 m. Tu były też kabestany kotwiczne. Do wybrania dwu kotwic rzucanych na linach o obwodzie 60 cm stawało 280 ludzi. Część rufową tego między pokładu zajmowała mesa oficerów artylerii. Poniżej głównego pokładu artyleryjskiego znajdował się mlą-dzypokład zwany orolopem, w którym mieszkali kadeci, lekarz, cieśla i bosmani. Tu też niieściły się magazyny podręczne i magazyn żywności, a w czasie bitwy lazaret i izba chirurgiczna. Poniżej orolopu były magazyny prochu, kul i beczki z wodą.

Na środkowym międzypokładzie bateryjnym stało 28 dział 28-funtowych, a na rufie, u> kabinach poruydzielanych przepierzeniami mieszkali oficerowie okrętowi. Górny międzypokład mieścił artylerię lekką •- 30 dział 12-funtowych, a na rufie apartamenty admirała. Nadbudówkę na rufie na' pokładzie głównym zajmował dowódca okrętu. Stało w niej 12 dział 12-funtowych. Dwa działa 12-funtowe i dwie karonady były w części dziobowej tego pokładu. Warto pamiętać, że przepierzenia kabin oficerskich. mes i apartamentów admirała były ruchome. Przed bitwą rozbierano je i zazwyczaj składano wraz z meblami dc szalup holowanych za rufą.

Napęd stanowiły żagle podnoszone na trzech masztach i pod bukszprytem.

I

,,Victory" miał na masztach trzy kondygnacje żagli rejowych, gaf Iowy be-zan, na stermaszcie, dwa rejowe żagle podbukszprytowe. na sztagach masztów po trzy sztaksle. Uzupełniały ożaglowanie żagle wytykowe rozwijane na drzewcach, wysuwanych jako przedłużenie rej. W sumie ożaglowanie „Victo-ry" miało łączną powierzchnię około pół hektara, a najwyższy maszt wysokość 70 m. Toteż przy sprzyjających warunkach okręt mógł rozwijać prędkość do 14 węzłów.

„Victory”, piąty z kolei okręt o tej nazwie w marynarce brytyjskiej, oficjalnie swą nazwę otrzymał po wodowaniu 7 maja 1765 r. Nie od razu jednak rozwinął żagle. Odstawiono go do rezerwy aż do roku 1778. gdy Francja włączyła się do wojny trwającej między Anglią a jej amerykańskimi koloniami. Pierwszym admirałem liniowca był August Keppel, dowódca Zachodniej Eskadry operującej na wodach Atlantyku. Już 28 lipca stoczył on koło wyspy Ouessant pienuszą większą bitwę, którą zresztą przegrał z powodu swej nieudolności. W efekcie musiał opuścić admiralskie apartamenty. Po trzech kolejnych raczej bezbarwnych admirałach podniósł na „Victoryⁿ swoją flagę Richard Kengenfeld, który w roku 1781 pomścił Keppela odnosząc zwycięstwie nad znacznie silniejszymi Francuzami pod Ouessant.

Dziesięć lat później admirał Hnwe dowodził z „Victory” brawurową i precyzyjnie przeprowadzoną odsieczą dla Gibraltaru oblężonego z lądu i morza przez sprzymierzoną armię i flotę francusko-hiszpańską. W lutym 1793 r. wybuchła wojna z rewolucyjną Francją i na „VIctory’’ podniósł swą flagę admirał Hood, dowódca Floty Śródziemnomorskiej. Do tej samej floty przydzielono kapitana Horotio Nelsona, który objął 65-działowy liniowiec. Hoodowt udało się zająć Tulon, ale wkrótce artyleria francuska dowodzona, przez Napoleona Bonaparte, zmusiła Anglików do opuszczenia miasta. Hood przeniósł eskadrę do Lirerne w północnych Włoszech, a później na zdobytą przez swoje załogi Korsykę. W walkach o Korsykę wyróżniała się zwłaszcza załoga „Victory", tam też, pod Calvl ciężko ranny został Nelson, który utracił prawe oko.

Poza tym epizodem służba Eskadry Śródziemnomorskiej ograniczała się do patrolowania Tulonu i zamkniętej w nim floty francuskiej. Sytuacja zmieniła się w 1796 r., gdy flotę i „Victory” objął nowy admirał John Jeruis. Francuzi zajęli niemal cały Półwysep Apeniński, przyłączyła się do nich Hiszpania. Przeciwko znękanym 14 liniowcom Jenńsa nieprzyjaciel mógł teraz wystawić flotę złożoną z 40 liniowców. Anglikom nie pozostało nic innego, jak tylko wycofać się z Morza Śródziemnego.

Tymczasem Francuzi gromadzili w Breście swoje i sojusznicze floty do inwazji na Anglię. 14 lutego 1797 r. Eskadra Śródziemnomorska natknęła się koło Przylądka Świętego Wincentego na hiszpańską flotę idącą z Kordoby do Brestu. Admirał Jarvis wydał rozkaz do ataku, nie bacząc na io, te nieprzyjaciel ma aż 27 liniowców, Bitwa, dzięki znacznie lepszemu wyszkoleniu artyleryjskiemu Anglików i bardzo odważnemu manewrowi Nelsona, który wyłamał sie z Unii i zaatakował czołowe okręty hiszpańskie zachodzące na tyły angielskiej eskadry, zakończyła się zwycięstwem Anglików. Hiszpanie wycofali się do Kadyksu rezygnując z przedarcia się do BrestiL. Znaczenie tej bitwy polega nie tylko na tym. że odsuwała niebezpieczeństwo inwazji, ale na tym przede wszystkim, te zakończyła blisko stuletni okres niewolniczego trzymania się szyku linowego i na pierwszy plan wysunęła manewr. Duło to w przyszłości Anglikom przewagę na morzach, a Nelsonowi awans na kontradmirała.

W listopadzie tego roku jednostka wróciła do Chatham, stan okrętu był tak zły. te przeznaczono go na okręt, szpitalny dla więziennych hulków. Wy-