CCF20140225002

10 HKNHYK PODBIEL.S1CI

nowej szkoły mitologicznej pod patronatem: Gesellschaft fur Vergleichen-de Mythenforschung (1906). Można w niej wyróżnić dwa główne odgałęzienia: pierwsze związane z z nazwiskiem H. Lessmanna przyjęto nazywać mitologią „astralną”, jako że w każdym micie wyróżnia „motywy” i ich sekwencje („typy”), które mają być odbiciem ruchów ciał niebieskich, zwłaszcza faz księżyca i biegu słońca po niebie (mitologia księżycowa i słoneczna); drugie — nazywane —- „panbabilońskim” przyjmuje również, że cała mitologia ma charakter „astralny”, lecz utrzymuje ponadto, że mitologia ta rozwinęła się najpierw w Babilonii, skąd rozprzestrzeniła się na cały obszar basenu śródziemnomorskiego.

W tym samym mniej więcej czasie wraz z rozwojem etnologii obserwujemy narodziny „mitologii uniwersalnej”, która rozszerza perspektywy^ badawcze mitologii porównawczej włączając do przedmiotu swych badań mity ludów „prymitywnych”. Nadal jednak znaczenie mitów wiąże z ruchami słońca,"księżyca i gwiazd i głosi, że są one wytworem jednej jakiejś najstarszej kultury ludzkiej^{1 2}. Głoszony przez przedstawicieli tej szkoły „pandyfuzjonizm”, oparty na zestawieniu wyrwanych z odmiennego kontekstu motywów, został dość szybko zdyskredytowany. Okazało się jednak, że analiza mitów kultur „prymitywnych” może być w wielu wypadkach wykorzystana z pożytkiem do wyjaśnienia mitów w kulturach cywilizowanych. W, sposób programowy zwrócił na to uwagę jako jeden z pierwszych Andrew Lang w rozprawie zatytułowanej: Mity, kulty i re-ligie^s. Wychodząc z założenia, że mitologia grecka ma charakter irracjonalny, a niejednokrotnie niemoralny i absurdalny, wyjaśnienia tego stanu rzeczy szuka w analogicznym charakterze mitologii ludów „prymitywnych”. Podstawę dla zrozumienia mitologii ludów „cywilizowanych” ma -zatem stanowić etnologia. Wystarczy natomiast przeczytać rozdział rozprawy A.H. Krappe³ na temat dioskuryzmu, aby się przekonać, ile zyskała interpretacja indoeuropejskich mitów bliźniąt na zestawieniu z analogicznymi mitami ludów Afryki i Ameryki.

Na zakończenie tego krótkiego przeglądu historycznego należy wspomnieć o wpływie ewolucjonizmu na naukę o micie pod koninę. XIX i na | początku XX wieku. W jego zasięgu pozostaje między innymi)W., W,undt⁴,> który, wbrew dominującej w tym czasie opinii upatrującej w opowieści ludowej degradację mitu, uważa opowieść za bardziej pierwotną formę mitu prezentując taki oto schemat ewolucji mitycznej. Najbardziej nier-^:. wotną formę stanowiły proste skojarzenia (np. utożsamienie zmarłego z zamieszkałym w jego grobie wężem — idea metempsychozy), następną — sKomplikowane baśnie będące rozrywką dla starszych kobiet i dzieci, zawierające też niekiedy pewne próby wyjaśnienia zjawisk przyrodniczych, które wyobraźnia poetycka przekształciła następnie w legendy o bohaterach. Legendy bohaterskie stały się tworzywem dla prawdziwych mitów. Miejsce bohaterów zajęły w nich istoty nadprzyrodzone.. Ponieważ bóstwa były przedmiotem kultu religijnego, mitologia weszła w pert wien związek z religią. Jest to jednak tylko związek zewnętrzny. Pod-, stawę mitologii stanowi bowiem wyobraźnia poetycka.

Sugeesorką ewolucjonizmu jest w pewnym sensie ^zkołaKbęgówJ (fł^ulturowyc^) zwana też szkołą Etnologii Historycznej, któref^łSwnyfni przedstawicielami. są Wissler, Grabner i Ankermann. Powstała ona ok. 1914 r., kiedy w świetle nasilonego zainteresowania mitologią i religią ludów prymitywnych zaczęła się chwiać rozbudowana konstrukcja ewolucjonizmu. Najsilniejszym ciosem było odkrycie u ludów uznawanych za najbardziej prymitywne (u Pigmejów) wiary w jedno, najwyższe* bóstwo, stwórcę i prawodawcę. Próbę pogodzenia pierwotnego monoteizmu z poglądami szkoły historycznej podjął P. Schmidt⁵. Jego zdaniem pierwotna wiara w jedno najwyższe bóstwo stopniowo zanika w starożytnych warstwach kultury ludów Australii, Afryki i Ameryki z chwilą, gdy zaczęto je mylić z protoplastą plemienia. Wyróżnia on przy tym trzy etapy, które miały stanowić przejście od kultury „prymitywnej” do „starożytnej”. Pierwszy (nomadyczny) związany z wiara w jedno najwyższe bóstwo, Utożsamiane z niebem. Obok niego pojawia się czasem duch ziemi (zla), lecz przede~wszystkim istnieją stworzone przez niego duchy natury, które . są posłuszne jego woli.

Nad rugim etapie pojawia sie tvp wiel kiego myśliwego i totem izm. Najwyższa istota jest znana, lecz odsunięta już na plan dalszy. Jej miejsce zajmuje słońce, które w przeciwstawieniu do księżyca nie obumiera i jest traktowane jako źródło wszelkiego życia. Na bazie totemizmu rozwija sie nowa mitologia, mitologia, której głównymi bohaterami są postacie zwierzęce.

Trzeci etap stanowi typ kultury matriarchąlnej. Zgodnie z matriarchal-nym charakterem najwyższym bóstwem w tej kulturze jest postać ko-bieca, Matka-Ziemia, utożsamiana z księżycem regulującym płodność kobiety Księżyc jasny patronuje wszystkiemu, co dobre i pożyteczne, ciemny — wszystkiemu, co złe lub frywolne. Jedna i druga postać księżyca jest uznawana ,za protoplastów plemion. We wszystkich trzech typach kultury mitologia jest ściśle związana z charakterem życia i zajęć, ze zbie-

1

   Jego głównymi przedstawicielami są: P. Ehrenreich (Die allgemeine Mytholo-gie und ihre ethnologischen Grundlagen. Berlin 1910), I.E. Stucken (Astralmythen. Leipzig 1896-1901).

2

   Myth, Ritual and Religion. London 1887.

3

⁸ Mythologie Universelle. Paris 1903.

4

Autor dużego studium: Yólkerpsyekologie. Leipzig 1905-1909.

5

Der Ursprung des Gottesidee. Munster 1912.