CCI00113 (2)

idee przewodnie obowiązującego u nas kodeksu cywilnego oraz kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a także innych ustaw regulujących stosunki cywilnoprawne. Nie są to oczywiście założenia dowolne, stanowią bowiem przeja-wv panujących w kraju stosunków' społeczno-gospodarczych i politycznych.

Decydujące o zasadach naszego prawa cywilnego podłoże uległo na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych diametralnej zmianie, przy czym proces ten postępuje nadal. Najogólniej rzecz ujmując, można powiedzieć, że gospodarkę nakazową zastąpiła gospodarka rynkowa, a system polityczny — polegający na rządach jednej partii, a w jej ramach nieraz jednego człowieka, a więc system określany jako totalitarny — zastąpił ustrój demokratyczny ze wszystkimi właściwymi mu instytucjami, jak rządy prawa, parlamentaryzm, niezawisłość sądownictwa, wolność jednostki itp.

Gospodarka nakazowo-rozdzielcza albo królko: nakazowa, charakteryzowała się tym, że życie gospodarcze byto kształtowane i kierowane przez z. góry idące nakazy i zakazy. Miała ona ściśle stosować się do także z. góry narzuconych — planów. Była więc określana jako gospodarka planowa.

Podstawą gospodarki planowej była własność społeczna, z tym zastrzeżeniem, że w jej granicach priorytetową pozycję miała własność państwowa; priorytetową przede wszystkim w tym znaczeniu, że dalszy rozwój miał docelowo prowadzić do pełnego upaństwowienia wszelkiego mienia produkcyjnego. W dziedzinie prawa konsekwencją tego było, że własność społeczna, przede wszystkim państwowa, korzystała z wielu przywilejów, także w sferze prawa cywilnego. Tytułem przykładu można wskazać, że nieruchomości pańs'wowe nic ulegały zasiedzeniu (uchylony art. 177 k.c.). oraz że roszczenie o wydanie rzeczy ruchomej stanowiącej własność państwową nic ulegało w stosunku do osoby fizycznej (oraz osoby prawnej nie będącej j.g.u.) przedawnieniu (uchylony art. 223 § 2 k.c.).

W związku z. powyższym u podstaw ówczesnego ustroju legła idea nacjonalizacji własności prywatnej, idea, którą w przeważającym zakresie zrealizowano już w latach czterdziestych. W szczególności złożyły się na to następujące akty normatywne; ustawa z 3.01.1946 r.

0    przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, dekret PKWN z 6.09.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, dekret PKWN z 12.12.1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa. Drastyczny charakter tej akcji powiększał fakt. że ustawodawca ówczesny wybrał model nacjonalizacji bez odszkodowania. Nacjonalizację uzupełniały także inne formy ..uspołecznienia", w szczególności kolektywizacja rolnictwa w drodze tworzenia i popierania za wszelką cenę tzw. rolniczych spółdzielni produkcyjnych będących odpowiednikiem radzieckich kołchozów.

W efekcie powyższe przemiany gospodarcze przyniosły opłakane skutki. Niedbalstwo, brak poczucia odpowiedzialności, nieuczciwość, a także dowolność w planowaniu powodowały, że produkowano towary' o niskim standarcic (tzw. buble), które nic wytrzymywały konkurencji z produkcją krajów kapitalistycznych i nie znajdowały w tych krajach nabywców. Produkowano dla samej produkcji i dla „wykonania" planu, a nic w tym celu. aby wyprodukowany towar sprzedać. Działo się tak dlatego, że przedsiębiorstwa uspołecznione nie miały — jak to się obrazowo określa — rzeczywistego właściciela. Jednostka państwowa czy społeczna nie mogła sprostać wymaganiom, jakie stawiane są przed prawdziwym właścicielem. Konsekwencją powyższego było załamanie się tego modelu gospodarki w końcu lat osiemdziesiątych.

Te ujemne zjawiska ma usunąć gospodarka wolnego rynku, w ramach której czynnikiem „rządzącym” życiem gospodarczym jest rynek, a więc działające na nim prawa ekonomiczne, a wśród nich prawo popytu i podaży. Dzięki temu producent produkuje tyle. ile może zbyć

1    takiej jakości, aby zbycie było możliwe, aby jego towar był na rynku konkurencyjny. W gospodarce lej rządzi zasada równego startu wszystkich podmiotów gospodarujących. Dało temu

30