CCI2013111207

Spolcc/ua konstrukcja ciała 25

właściwości naturalnych, stanowi produkt procesu konstrukcji, którego celem Jest uwypuklenie określonych różnic i pominięcie pewnych podobieństw. Odkryte przez Marie-Chris-tine Pouchclle w pismach średniowiecznych chirurgów wyobrażenie waglny Jako odwróconego fallusa wpisane jest w te same, fundamentalne opozycje pozytywnego i negatywnego, strony prawej i lewej, wskazując, że męska zasada jest narzucana jako minia wszystkiego¹. Skoro mężczyznę i Kobietę traktowano jako nadrzędny i podrzędny wariant tej samej psychologii, staje się Jasne, dlaczego aż do epoki renesansu nie dysponowano odpowiednim słownictwem anatomicznym, które mogłoby opisać w sposób uszczegółowiony płeć kobiety, a wyobrażano Ją sobie jako stworzoną z tych samych organów co męskie, tylko odmiennie skomponowanych². Jak pokazuje Yvonnc Kniblehler, anatomowie początku XIX wieku (zwłaszcza Viery) kontynuują dyskurs moralistów usiłujących znaleźć w ciele kobiety uzasadnienie społecznego statusu, który był jej przypisany na mocy obowiązywania tradycyjnych opozycji wnętrza i zewnętrza, zmysłów i rozumu oraz pasywności i aktywności³'¹. Wystarczy zresztą prześledzić historię „odkrycia" clitoris. Jak referuje Thomas Laqueur⁴, sięgając do teorii freudowskiej, w której kobieca seksualność uległa przemieszczeniu z clitoris ku waginie, historia ta kończy się przekonaniem, że widzialne różnice organów płciowych męskich i kobiecych, którym przypisuje się pierwszoplanową rolę, są skonstruowane społecznie, a zasadą rządzącą tym podziałem jest podział androcentrycznego rozumu ufundowanego na różnicy statusów społecznych przypisanych mężczyźnie i kobiecie⁵.

Schematy strukturyzujące percepcję organów płciowych oraz seksualnej aktywności stosowane są także do samego ciała (męskiego i kobiecego), którego część górna i dolna oddzielona jest granicą zaznaczoną pasem (lub przepaską) -znakiem zamknięcia (kobieta zasznurowana, kobieta, która nie rozwiązuje przepaski, jest uznawana za cnotliwą, czystą). Pasek lub przepaska oznaczają zatem symboliczną granicę między czystym i nieczystym - przynajmniej w przypadku kobiet.

Jak wskazują badacze, we współczesnych społeczeństwach -europejskich i amerykańskim - pas spełnia w dalszym ciągu rolę jednego ze znaków zamknięcia kobiecego ciała (podobnie jak ręce splecione na piersiach, złączone nogi, .szczelne' ubrania)⁶. Symbolizuje też sferę waginy, do której dostęp - jako do rzeczy .świętej" (a taką ustanawiają proces społecznej konsekracji) - zgodnie z teorią Durkheima podlega rygorystycznym, ograniczającym go regułom (zarówno w odniesieniu do osoby, jak i dozwolonego czasu oraz prawomocnych i nieprawomocnych - a więc profanacyjnych, działań). Podleganie takim regułom ujawnia się w sposób szczególny w przypadku rytuałów matrymonialnych, niemniej jednak ich istnienie można odnotować także we współczesnych społeczeństwach (na przykład w amerykańskim). Egzemplifikacją owej tezy niech będzie opis badania ginekologicznego prowadzonego przez lekarza mężczyznę. By symbolicznie i praktycznie zneutralizować potencjalne konotacje se-

1

   M.-C. Pouchelle, Corps et Chirurgie a Tapogee du Moyen Age, Flam-marion, Paris 1983.

2

   Por. T.W. Laqueur, Orgasm, Generation and the Politics ofReproductwe Biology, w: The Making of the Modern Body: Sexuality and Society in the riineteenth Century, C. Gallagherand, T.W. Laqueur (red.), University of California Press, Berkeley 1987.

3

   Y. Knibiehler, Les medecins et .la naturę feminine' a u temps du Codę ciuil, „Annales" 1976, t. 31, nr 4, s. 824-845.

4

   T.W. Laqueur, Amor Veneris. Vel Dulcedo Appeletur, w: M. Feher, przy współpracy R. Naddaf i N. Tazi (red.), Zonę, część 3, Zonę, New York 1989.

5

   Między niezliczonymi studiami ukazującymi wkład historii naturalnej i naturalistów w naturalizację różnic płciowych (i rasowych - logika jest taka sama) można zacytować pracę Londy Schiebinger, fiature's Body, Beacon Press, Boston 1993, która wskazuje, jak naturaliści „przypisywali samicom zwierząt poczucie wstydu (modesty), które mieli nadzieję odnaleźć we własnych żonach i córkach" (s. 78), oraz w jaki sposób badali istnienie hymenu, konkludując, że jedynie kobiety są opatrznościowo wyposażone (are blessed with) w hymen", „strażnika ich czystości", „przedpokój ich sanktuarium" (s. 93-94), tak jak broda, często utożsamiana z męskim honorem, odróżnia i separuje mężczyzn i kobiety, mniej szlachetnych (s. 115) oraz inne „rasy".

6

   Por. np. M.M. Henley, Body Politics, Power, Sex and Hon-uerbal Commu-nication, Prentice Hali, Englewoods Cliffs (M.J.) 1977, szczególnie s. 89.