chalmers0091

93

Złożoność sytuacji eksperymentalnych

na teoria naukowa składa się raczej z zespołu zdań uniwersalnych, nie jest zaś pojedynczym zdaniem w rodzaju: „Wszystkie łabędzie są białe”. Ponadto, jeżeli taka teoria ma być poddana sprawdzaniu, w procesie tym zachodzi potrzeba posłużenia się również innymi zdaniami, nie tylko tymi, które wchodzą w skład samej teorii. Trzeba ją uzupełnić o założenia dodatkowe, na przykład o prawa i teorie, według których zostały skonstruowane wszystkie używane w eksperymencie urządzenia i instrumenty. Dalej, aby wyprowadzić określone przewidywanie, którego poprawność ma być sprawdzana eksperymentalnie, należy dołączyć warunki początkowe dotyczące zestawu eksperymentalnego. Na przykład teorię astronomiczną poddajemy sprawdzaniu za pomocą obserwacji teleskopowej pewnej planety. Teoria musi przewidywać sposób orientacji teleskopu na niebie, co jest konieczne w celu zaobserwowania planety w określonym czasie. Przesłanki, z których to przewidywanie wynika, zawierać powinny zdania, które składają się na sprawdzoną teorię, warunki początkowe opisujące na przykład poprzednie pozycje planety i Słońca, założenia dodatkowe umożliwiające wprowadzenie poprawek na załamanie światła odbitego od planety w atmosferze Ziemi, itd. Jeżeli przewidywanie wynikające z mnóstwa takich przesłanek okaże się fałszywe, (w naszym przykładzie nastąpiłoby to wówczas, gdyby planeta nie pojawiła się w przewidywanym miejscu), wówczas logika sytuacji eksperymentalnej pozwala nam wywnioskować, że przynajmniej jedna z przesłanek musi być fałszywa. Nie pozwala nam jednak wskazać, która z nich jest błędna. Może więc być tak, że sprawdzana teoria jest fałszywa, ale równie dobrze winę za niepowodzenie przewidywania mogą ponosić założenia dodatkowe albo jeden z elementów warunków początkowych. Teorii nie można konkluzyw-nie sfalsyfikować, ponieważ zachodzi możliwość, że przewidywanie jest niepoprawne z powodu błędu w jednym z elementów złożonej sytuacji eksperymentalnej, nie zaś w sprawdzanej teorii.

Sprawę tę obrazują poniższe przykłady z historii astronomii. Poprzednio mówiliśmy o tym, jak teoria Newtona była zagrożona falsyfikacją z powodu anomalii w orbicie Urana. Okazało się jednak, że wina nie leżała po stronie teorii, lecz po stronie warunków początkowych, które nie dopuszczały możliwości istnienia nieznanej