Chemia21

Cukry okr(!!‘il;i Mi; In/ nazw;] węglowodorów.

!» V 7 NH|ważnlflJs/o cukry prosie

Do najwn/niejs/ycheukiów prostych /.ul ii«urn 11i< • . prnlozy, hekso \

Triozy

ii o

V

I l—C—Ol I II—c—OH

I

H

aldehyd glicerynowy

11

II ( Oli

H—C-

OH

H

dihydroksyaceton

Cząsteczki te nie są w pełni cukrami, gdyż nie zamykają się w pi> i ścień, ale z powodu swojej budowy i roli, jaką pełnią w metabolizmie v glowodanów, są często zaliczane do cukrów prostych. Ich nazwy lo u g częściej nazwy zwyczajowe. Pierwsza cząsteczka powstaje w wyniku utlenienia ostatniej grupy —OH w cząsteczce gliceryny, dlatego na/w .1 no ją w biochemii aldehydem glicerynowym. Druga cząsteczka różni i. od acetonu obecnością dwóch grup —OH, dlatego jej nazwa brzmi h hydroksyaceton.

Pentozy

OH OH (3-D-(+)-rybofuranoza

V

I

li—C—OH

I

H—C—OH H—C—OH

I

H—C—OH

I

H

D-(+)-ryboza

W przyrodzie bardzo rozpowszechniona jest pochodna rybozy, m niąca się od niej brakiem grupy -—OH przy drugim atomie węgla. No m ona nazwę deoksyrybozy, czyli rybozy pozbawionej atomu tlenu.

Y

H-G-m

H—C—OH

H—C—OH

I

Ii—C—OH

D (+)-2-deoksyrybo/.i |\ D ( + )-2-deoksyrybofuranoza

< )lt«l ('IlktĄ '..i I Zi/Slo | " *l\ I Mil "I || . s nul/ii I ’< islac laiiait how i • ul iii | m .ii stawia rycina .V I.i ;i 11.1 |l m i • I ii | l\|ni\\ i li h ii i. i pierścieniową jcsl loima Imano /owa (iyc. 5zlb). ( u kry U¹ są składnikami kwasów nukleinowych, u lyholinanoza dodalkowo składnikiem budującym koenzymy.

e.

.0

10

iv ,

v*.

i

: «•

; *•-

i

Ryc. 5.4. Mo(i<*l<■ i .f.11 < >4 a) ryl)o/y, l>) ryliolinaiin/y

Ryc. 5.5. Modele < l• •< U a) glukozy, b) glukopitaii" y

Ryc. 5.7. Wiele produktów spo zywt/yrh zawiera dikiy proste lub ilwucukiy

Ryc. 5.6. Modele c/«)sU*< o 4 a) fruktozy, b) fruktofuiam i/y

W przyrotlzlo glukoza twnizy pierścionki plia nożowe, a link toza furano zowo.

Kwasy nukleinowe są długimi lańcu-i liami poliestrowymi, zbudowanymi

połączonych naprzemiennie cząsteczek rybofuranozy (ryc. 5.4b) i kwasu liisforowego(V) (RNA) lub deoksy-tybozy oraz kwasu fosforowego(V) (DNA). Każdy cukier w tym łańcuchu połączony jest dodatkowo ze związkiem nazywanym zasadą purynową lub pirymidynowy. Te duże ugrupowania odpowiedzialne są w organizmie za biosynte-■1/ białka. DNA przechowuje w swojej 11 ukt lirze informacje na temat kolejno-11 łączenia się aminokwasów w białkach, RNA natomiast bierze czynny udział w tworzeniu się danego białka. Większości przemian w organizmie towarzyszą związki pomocnicze, ułatwia-lące zajście danego procesu. Enzymy, czyli duże ugrupowania białkowe, katalizujące daną przemianę, wymagają najczęściej współudziału mniejszych czą-icczek, zwanych koenzymami.

Iloksozy

(ilukoza (ryc. 5.5a) jest cukrem najbardziej rozpowszechnionym w przyrodzie. Stanowi składnik wielu dwucukrów oraz. cukrów wielkocząsteczkowych, takich jak skrobia i celuloza. Bierze udział w metabolizmie węglowodanowym organizmów żywych.

Fruktoza (ryc. 5.ba) jest jednym z najsłodszych cukrów. W postaci naturalnej występuje w miodzie (i vi \7) i słodkich owocach. Wchodzi w skład sacharozy.