Choroby wew3182

Tyroksyna (T*) krążąca we krwi pochodzi z gruczołu tarczowego, natomiast większość krążącej trijodotyroniny (Tj) jest pochodzenia obwodowego, ponieważ T* ulega w tkankach przekształceniu do T, (jako prekursor Tj, tyroksyna bywa uważana za prohormon gruczołu tarczowego). Odjodowanie T₄ i T* zachodzi w wielu narządach: wątrobie, nerkach, mózgu, także przysadce. W warunkach zablokowania procesu odjodowania tyroksyny, T« ulega przemianie głównie do rTj (5,3\5'*trijodotyroniny; rcverse Tj — „odwrotna” T»), tworzonej w niewielkich ilościach również w warunkach prawidłowych, lecz pozbawionej działania biologicznego.

Przemiana tkankowa hormonów gruczołu tarczowego obejmuje więc przede wszystkim konwersję T,doT, oraz rTj. Niezależnie od wydzielania do krwi krążącej (patrz wyżej),!”* i rT, ulegają odjodowaniu do dijodotyronin (Ti)» nieaktywnych biologicznie. W wątrobie T* i T₄ są łączone z kwasem glukuronowym i kwasem siarkowym; te nieczynne biologicznie kompleksy wydalane są z żółcią. W tkankach obwodowych T* i T« ulegają w części dekarboksyłacp do kwasu trijodotyreooc-towego i tctrajodotyreooctowego, których aktywność biologiczna jest czterokrotnie mniejsza.

Mechanizm działania hormonów gruczołu tarczowego na komórki docelowe nadal nie jest całkowicie jasny, choć poznano już wiele procesów komórkowych z mm związanych (patrz sir. 160-161). Hormony gruczołu tarczowego regulują długotrwałe procesy metaboliczne. Zasoby hormonów w gruczole wystarczają na pokrycie wielotygodniowego zapotrzebowania organizmu (okres połowicznego zaniku T₄ wynosi 6-7 dni, T* — około 30 godzin). Trijodotyronina (T>) i tyroksyna (T₄) nasilają aktywność Na*, K*-ATPazy w błonie komórkowej, zwiększają przemianę podstawową (a więc zużycie tlenu), warunkują prawidłowe procesy wzrostu oraz właściwy przebieg przemiany węglowodanowej, tłuszczowej i białkowej. Mierne dawki T* i T₄ utrzymują prawidłowy przebieg procesów anabolicznych (dodatni bilans przemiany azotowej), duże dawki nasilają katabolizm (ujemny bilans azotowy). Duże dawki zmniejszają ponadto tolerancję na obciążenie glukozą, powodują rozpad glikogenu, zwiększają aktywność glukozo-6-fosfatazy oraz zwiększają podatność na adrenalinę, a także mobilizację tłuszczów z tkanki tłuszczowej. Równocześnie nasilają one rozpad kwasów tłuszczowych oraz konwersję cholesterolu do kwasów żółciowych—z tego powodu w przebiegu nadczynności gruczołu tarczowego stężenie kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu we krwi jest małe.

Tyreotropina (TSH) łączy się z receptorem TSH-R w błonie komórkowej tyreocytów. Receptor ten jest glikoproteiną (744 aminokwasów); dwie sekwencje amin o kwasowe odpowiadają miejscu wiązania TSH oraz odrębnemu miejscu wiązania przeciwciała TSH-R(stim)Ab (w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa — patrz niżej). TSH powoduje zwiększenie czynności gruczołu tarczowego: wychwyt jodu, synteza tyreoglobuliny, synteza i wydzielanie T* i T₄ są bardzo zwiększone. Znacznie powiększa się gruczoł tarczowy: zwiększa się wysokość komórek nabłonka pęcherzykowego, wymiary pęcherzyków zmniejszają się (ale znacznie zwiększa się ich liczba), zmniejszają się także zasoby koloidu. Te procesy zachodzą i wtedy, gdy synteza hormonów gruczołu tarczowego jest zablokowana, np. pochodnymi tiomocznika. Wydzielanie TSH zwiększa się wówczas na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, ponieważ stężenie T* i T₄ we krwi jest najwyżej śladowe.

Procesy wzrostowe w gruczole tarczowym podlegają regulacji nie tylko przez TSH, lecz i przez inne związki czynne. Czynnikami proliferacyjnymi są powstające w fibroblastach i tyreocy-tach: EGF (nabłonkowy czynnik wzrostu), IGF-1 (insulinopodobny czynnik wzrostu 1) i TGF„ (transformujący czynnik wzrostu al). TGFp (transformujący czynnik wzrostu Jł) ma działanie przeciwne. Działanie proliferacyjne wywiera też brak jodu. W działaniu jonu jodkowego (1“) lub mechanizmach następstw wywołanych jego brakiem mogą mieć znaczenie jodolaktony: jodowane pochodne kwasu arachidonowego, syntetyzowane w tyreocytach. Zwiększają one tworzenie TGFp, przeciwdziałają więc efektom wywieranym przez IGF-1, EGF oraz TGF_ał.

— GENETYCZNIE UWARUNKOWANE ZMIANY SYNTEZY,i WYDZIELANIA, TRANSPORTU I OBWODOWEGO DZIAŁANIA HORMONÓW GRUCZOŁU TARCZOWEGO

Opisano liczne defekty uwarunkowane genetycznie, a dotyczące poszczególnych etapów syntezy i działania hormonów gruczołu tarczowego, także defektów syntezy i/lub wydzielania hormonu tyreotropowego. Opisano brak reakcji na TSH, prawdopodobnie

związany z zaburzeniami receptorów tyreocytów. Znane są wreszcie defekty uwarunkowane genetycznie, dotyczące poszczególnych etapów syntezy Tj i T₄ i wychwytywania jodków przez gruczoł tarczowy, jodowania tyrozyny, łączenia się cząsteczek mono-jodotyrozyny oraz dijodotyrozyny, a także defekty syntezy tyreoglobuliny.

U— NIEDOCZYNNOŚĆ GRUCZOŁU TARCZOWEGO

Jeżeli niedoczynność gruczołu tarczowego (hypoihyreoidismus, hypothyreosis) występuje już u noworodków i małych dzieci, to objawia się jako kretynizm; u dorosłych przebiega jako obrzęk śluzowaty (myxoedema).

Niedoczynność gruczołu tarczowego u noworodków i małych dzieci (kretynizm) może mieć następujące przyczyny:

a)    niedoczynność pierwotna (punkt wyjścia procesu patogenetycznego w gruczole tarczowym): niedobór jodu, wrodzony brak lub dystrofia gruczołu tarczowego, dziedzicznie uwarunkowane nieprawidłowości enzymów uczestniczących w syntezie T₄ i/lub Tj,

b)    niedoczynność wtórna: defekt syntezy i/lub wydzielania hormonu tyreo-tropowego przysadki.

U dzieci występuje rzekoma niedoczynność gruczołu tarczo-[we g o (pseudohypothyreoidismus). Jest to bardzo rzadka postać niedoczynności, wywołana opornością tkanek docelowych na działanie hormonów tego gruczołu, których stężenie we krwi jest duże.

Niedoczynność gruczołu tarczowego u dorosłych może mieć następujące przyczyny:

a)    niedoczynność pierwotna: może być skutkiem tyroidektomii, leczenia jodem promieniotwórczym, wrodzonego braku gruczołu tarczowego, przewlekłego niedoboru jodu (występuje rzadziej od czasu stosowania soli jodowanej), zapalenia gruczołu tarczowego (np. zapalenia autoimmunizacyjnego typu Hashimoto), genetycznie uwarunkowanych defektów syntezy hormonalnej (patrz wyżej),

b)    niedoczynność wtórna: może być skutkiem braku TSH w wyniku zniszczenia przysadki (jako jeden z objawów niedoboru wielohormonalnego) lub niedoboru TRH w wyniku procesu destrukcyjnego w podwzgórzu (postać trzeciorzędowa niedoczynności).

Zahamowanie czynności gruczołu tarczowego bywa następstwem stosowania | leków tyreostatycznych. Najprostszą substancją hamującą czynność tego gruczołu jest jod: o ile małe jego dawki są niezbędne dla prawidłowej czynności gruczołu tarczowego, o tyle duże stężenie jodu w osoczu krwi (co najmniej 100-krotnie większe niż prawidłowe) zmniejsza jego wychwyt przez gruczoł tarczowy, co oznacza zahamowanie wszystkich dalszych etapów syntezy hormonalnej w tym gruczole.

Pochodne tioamidów (propylotiouracyl, metylotiouracyl i substancje pokrewne) hamują syntezę monojodotyrozyny oraz dijodotyrozyny, a także syntezę Tj i T*, których brak powoduje wtedy zwiększone wydzielanie TSH i rozwój wola. Substancje wolotwór-czc znajdują się też w pożywieniu. W niektórych jarzynach (szczególnie kapuście i rzepie) występuje progoitryna (ang. the goitre — wole), a także depłochwiejny aktywator, warunkujący jej konwersję do goitryny (L-5-winylo-2-tiooksazolidonu), aktywnego czynnika przedwtarczycowego. W jelitach znajduje się analogiczny aktywator pochodzenia bakteryjnego, tworzenie goitryny zachodzi więc i wówczas, gdy spożywane jarzyny były gotowane. Zawartość progoitryny w zwykłej diede mieszanej nie ma większego znaczenia. Jednak u osób stosujących dietę jednostronną (np. u wegetarian) może tworzyć się wole. Jest prawdopodobne, że w pokarmach pochodzenia roślinnego znajdują się inne, dotychczas nie zidentyfikowane, substancje wolotwórcze.

185