CIMG0438

24

24

swącmszę * powietrze: j a» świętymi od tronu dobył się donośny głos mówiący] ■Slołn oę** (Ap 16. 16-17).

\RMOMA\CJA

Narwa snute pracpo»ini—it / /ubitych zwierząt ofiarnych.

ARS B£NE MORI E N DI rob. ARS MO- ! RIŁNDI

ARS MORIENDI iłac >zruka umie ronin) Metaforyczna nowa powołująca nacscroe „sztuki" w odniesieniu do procesu umierania człowieka. kaóea K> .Uttśj" polegać miała głównie ca rozstaniu się i Życiem w pogodzeniu z Bogiem (wiecznością) i ludźmi (doczesnością), czyli w pogodze-niu się ze sobą samym w relacji do Boga i bliźnich

Nazwa XV i XVB-wiecznych trak ta-! tów o charakterze podręcznikowym. Maciej W łodarski, badacz literatury zw iązane; | z wątkiem „ars moriendi" oraz jej powiązań je sztuką, pisze: .Traktaty o msztuce \ umierania* pojmowane były jako pomoc w przygotowaniu człowieka do essesęś-it*ej* (czyli prowadzącej ku zbawieniu) śmierci Zaw ierały pytania i napomnienia skierowane do umierającego, odpowiednie modlitwy oraz pouczenia przeznaczone dla kapłana lub innych osób asystujący ch przy zgonie. Towarzyszyć temu mogły rozważania dotyczące samej śmierci oraz ostrzeżenia przed pokusami ze strony szatana Pierwsze, a zarazem najbardziej rozpowszechnione traktaty «de artc bene moriendi** to utwory Jana Gersona (ofc. 1408), wybitnego teologa francuskiego, oraz przypisywane Mateuszowi z Krakowa fok. 1335-1410), rektorowi uniwersytetu w Heidelbergu. » Dominikowi z Ca prani-ki <ok. 1452), arcybiskupowi Fermo we Włoszech" (M. Włodarski, Obraz i słowo.

0    pow iązaniach w sztuce i literaturze XV

1    XVJ wieku na przykładzie ar* moriendi. Kraków 1991. s. 3-4).

„^Sztuka umierania •• obejmuje - pi. | sae Włodarski - zasadniczo dwa rodzaje | pouczeń i przepisów: zadaniem jednych Jest takie poprowadzenie człowieka drogą ku granicy życia doczesnego, by moment osiągnięcia tego punktu nie był dla | odchodzącego przykrym zaskoczeniem i aby bez strachu mógł on oczekiwać formalności związanych z przeprawą; drugi rodzaj dotyczy jut chwil poprzedzających przekroczenie granicy i należą doń właśnie owe ^formalności**. od których zalety, czy po drugie; stronie otworzy się przed | duszą zmarłego gościniec wiodący do | zbawienia" (M. Włodarski. Ars moriendi | w literaturze polskiej XV i XVI w . Kraków 1987. a. 152).

Wychodziły' zarządzenia władz kościelnych. aby odpisy artes moriendi wywieszane były publicznie, a przede wszystkim w kościołach i szpitalach. Szczególny nacisk był położony - zwłaszcza w XV w. -na rozpowszechnianie traktatu Jana Gersona pt Opusculum tripartitum dc praeceptis decalogi. de confessione et de arie marten-di (w: Opera omnia 1701. Antvcrpia, 1.1).

Zapewne również dzięki temu sposobowi upowszechniania, kształtowały się postawy i powstawały dzieła na temat ars moriendi, który był uważany za jeden z najbardziej pobożnych.

Trzy podstawowe traktaty de arie bene moriendi zaważyły na ich powszechności i wadze kulturowo-moralnej: pierwszy, to wymienione dzieło Jana Gersona (1363-1429). wybitnego teologa, kanclerza uniwersytetu w Paryżu. Sam temat sztuki umierania jest. jak widać z tytułu, częścią jedynie wielkiego traktatu teologicznego (powstał ok. roku 1408).

Drugim traktatem wchodzącym w zakres zjawiska ars moriendi było dzieło pt. Ars moriendi... przypisywane Mateuszowi z Krakowa (1335-1410). filozofowi i rektorowi uniwersytetu w Heidelbergu (nb. reformował on Akademię Krakowską). Zasadnicza część dzieła poświęcona

została zagadnieniu moralnemu: w jaki sposób umierający nic powinien /nalc/ć się ..w sidłach diabelskich”, a w ięc w jaki sposób należy „dobrze umierać” (przede w s/ystkim akcent jest położony: po pierwsze - na spowiedź i przyjęcie Świętych Sakramentów, po drugie - przeczytanie i przestudiowanie traktatu). Dzieło Mateusza z Krakowa jest bogato ilustrowane drzeworytami. Traktat ukazał się w łatach 1497-1498 (Lcipzig).

Trzecim traktatem-wzorcem było dzieło kardynała Domenico da Cnpranica (ok. 1400-1458) pt. Speculum artis bene moriendi de iemptationibus... (Zwierciadło sztuki dobrego umierania...).

Ars moriendi - to nazwa określonego modelu kultury, który stworzyły te traktaty, a te z kolei wpłynęły na dalszy jego rozwój i dopełnienie w tej dziedzinie, jak widać, tak płodny od XIV do XVII w. ..Zarówno same marłeś moriendi* - pisze Włodarski - jak i utwory nawiązujące do tematu “dobrej śmiercią powstawały nie tylko w XV i XVI w.; dużą liczbę nowych tytułów, a także przedruków spotykamy w dwóch następnych stuleciach, przy czym wznowienia ukazują się nawet do końca wieku XIX (M. Włodarski. Ars moriendi. Kraków 1987. s. 61-62).

Istotną zasadą modelu kulturowego ars moriendi było zdobycie umiejętności sztuki w zakresie ..dobrego umierania”, żeby tę sztukę posiąść, należało żyć sprawiedliwie oraz według prawd wiary i nauki Kościoła.

ARTAMO (hiszp.)

Rytualny nóż do zabijania ofiar w Hiszpanii.

ASMODEUSZ

Demon, który zabijał wszystkich mężów Sary. ponieważ sam był w mej zakochany.

ASPASMOS (gr. pocałunek)

W obrządku bizantyjskim nazwa ostat

niego pocałunku (gr. teleutaios aspasmos). który powinni złożyć na ustach, oczach Hib czole zmarłego uczestniczący w ceremonii pogrzebowej.

Por. Całowanie zmarłego

ASU ROWIE

Niszczycielskie, złe, mściwe i podstępne demony indyjskie. Czyhały przede wszystkim na życie ludzkie.

ATAN AZJA (gr.)

Nieśmiertelność.

ATARAKSJA (gr. ataraksia — zupełny spokój)

Nazwa stanu, w którym człowiek może być zupełnie wolny od wszelkich cierpień i namiętności. Często utożsamia się go ze stanem. jaki pragniemy osiągnąć po śmierci. ^ Nierzadkie powtarzanie w ceremoniach A pogrzebowych życzenia spokoju, zostaje m osiągnięte albo w stanic —• nirwany albo a w ataraksji.

W Mali spotykamy ludowy zwyczaj biczowania trupa kobiety przez męża. Pragnie się w ten dziwny sposób oddać cześć doskonałości, jaką osiągnęła w stanie obecnej niewrażliwości nawet na ból.

ATEISTYCZNA PERSPEKTYWA NIEŚMIERTELNOŚCI zob. ŚWIECKA KONCEPCJA NIEŚMIERTELNOŚCI

ATHANtES (fr.)

Kompleksy pogrzebowe tworzone we Francji na wzór amerykańskich —* fu-ncral-home. Pierwsze athanćc powstało w Mcn-tonie w 1962 r. Nawiązywało, w swojej funkcji do domów pogrzebowych (kostnic) tworzonych od 1899 r. we Francji. jednak zostało w sposób zasadniczy przemienione. Etymologicznie „athanćc” niejako „niweluje” posępoość brzmienia „thanatos” (śmierć) poprzez „a” sugeruje coś w rodzaju jak ^śmiertelność" lub wręcz „nieśmiertelność”.