CIMG0448

59

sób przypieczętowane: jedni w kościołach i na cmentarzach przyległych albo pobliskich. drudzy na cmentarzach odległych i podmiejskich” (Ph. Aries. Człowiek i śmierć. Warszawa 1989. s. 314—315).

Od XVIII w. zaczyna się proces rozdzielania kościoła od cmentarza, co nie znaczy jeszcze zwrotu ku laicyzacji (ten proces dopiero wystąpi w XX wieku).

CMENTARZ AMERYKAŃSKI Model cmentarza amerykańskiego narodził się w pierwszej połowie XIX w. (orientacyjnie wymienia się datę 1831 r.). Jest to data założenia cmentarza Mount A u buru w stanie Massachusetts.

Jest przede wszystkim krajobrazem naturalnym i staje się zarazem cmentarzem patriotycznym i obywatelskim, co podkreślają napisy i epitafia: akcentują mocno poczucie ciągłości historycznej oraz wspólność korzeni. W XIX w. zwano te cmentarze rura! cemetery - ze względu na wiejski krajobraz. Cmentarze te w mniejszym nieco stopniu uwzględniały postulaty przyzwoitości i higieny, a uwypuklały natomiast (1. połowa XIX w.) ideę miejsca wiecznego spoczynku jako „instytucję kulturalną", czyli stanowiły „miejsce" dla żywych, którzy je odwiedzają i spotykają się z innymi znajomymi w celach kulturalnych.

Słowa wypowiedziane w 1831 r. podczas inauguracji cmentarza Mount Auburn w swojej koncepcji ideowej nawiązywały do tych samych źródeł myślowych, co np. Perc-Lachaise w Paryżu oraz inne cmentarze powstałe w tym okresie w Europie: sentymentalny ogród z pomnikami. Związek historii z naturą. Oto cytat: „[cmentarz] winien służyć najwyższym celom religii i ludzkości. Ma udzielić lekcji, której wysłuchania nikt odmówić nie może, której każdy człow iek wysłuchać powinien. Jest szkolą religii i filozofii" (Ph. Aries. Człowiek i śmierć. Warszawa 1989. s. 521).

Model cmentarza amerykańskiego wydobywał w dużym stopniu aspekt moral-

Cmentarz i kościół no-patriotyczny kultu przodków. Mawiano: „na cmentarzu wszyscy winni stać się mądrzejsi i poważniejsi”.

W drugiej połowie XIX w. na amerykańskich cmentarzach zaszły zmiany: bardziej zadbano o przyrodę, mniej o pomniki. W XX w. doszło do tego. że zaczęła dominować na cmentarzach dyskretna płyta kamienna lub metalowa, a została tylko po to. aby zasygnalizować miejsce, gdzie znajduje się grób. Zaczął się proces w kierunku tworzenia wielkiego cmentarnego trawnika — lawn cemetery.

Na cmentarzu paryskim natura cofnęła się robiąc miejsce sztuce. W Ameryce sztuka cofnęła się wobec natury czyniąc wobec niej wielkie ustępstwa i oddając jej hołd.

CMENTARZ I KOŚCIÓŁ W kulturze europejskiej istnieje ścisły związek między kościołem i cmentarzem. Wyjaśnia to świetnie Philippe Aries: „Chcąc założyć cmentarz, budowano kościół. W dyplomie z 870 r. Ludwik Niemiecki przypomina, że jego rodzice zbudowali kościół. «ażeby w tym miejscu powstał cmentarz dla zmarłychw. Bazylikę Notre-Dame w Tours zbudowano, aby chować tam ubogich. Paryski cmentarz Cham-peaux jest bardzo dużym cmentarzem przy bardzo małym parafialnym kościele Niewiniątek (des Saints-Innocents). chociaż w tym przypadku obszar parafii nie wykracza poza mury cmentarza. Wyrazy eccłesia i cimeterium są niemal synonimami. Du Cange mówi. że cimeterium to «kościół. gdzie pogrzebane są ciała zmar-łych».

Ale chociaż budowano kościół, aby uczynić go cmentarzem, to z wahaniem przetwarzano cmentarz w kościół, z prawnych powodów. [...] «Jeżeli chowano zmarłych, zunim kościół został konsekrowany. niechaj ów pozostanie nie konsekrowanym. Synod w Triburze (895) domaga się nawet, aby w przypadku gdy będzie za