CIMG4128

i podklasy immunoglobulin, powstające w czasie pierwotnego i wtórnego albo utrzymującego się zakażenia, jak również rozmaitą zdolność oddziaływania kompleksów wirus—przeciwciało z innymi składnikami surowiczymi, jak dopełniacz, oraz z systemami komórek, w tym komórek immunologicznie kompetentnych.

W przypadku ostrych zakażeń wirusowych nie występuje stan równowagi między powstawaniem antygenów wirusowych (tworzenie wirionów) a wytwarzaniem przeciwciał. Gdy przeważa wytwarzanie wirusów, następstwa są niekorzystne dla organizmu. Jeśli przeciwciała występują w nadmiarze i są zdolne wiązać całość uwalnianych wirusów, to dochodzi do likwidacji zakażenia i do wyzdrowienia.

Odmiennie sytuacja kształtuje się w zakażeniach przewlekłych. W tych przypadkach powstaje względna równowaga między powstawaniem nowych wijionów i przeciwciał. Wówczas we krwi, a także w narządach można wykazać obecność kompleksów wirus-przeci wdało. Kompleksy te mogą stać się potencjalnie czynnikiem chorobotwórczym. W doświadczalnych zakażeniach przewlekłych stwierdzono, że kompleksy takie mogą wywoływać choroby nerek i naczyń. Kompleksy antygen-przeciwciało, określane też jako immunokom-pleksy, mogą się umiejscawiać w miejscach uprzednio uszkodzonych w czasie zakażenia wirusowego albo w następstwie innego toksycznego działania, stając się przyczyną stanów zapalnych. Istotny jest ilościowy stosunek powstających antygenów i przeciwciał. W przypadku gdy powstaje mniej przeciwciał, dochodzi do powstania kompleksów z nadmiarem antygenu (wirusa), który uszkadza tkankę. Takie uszkodzenie staje się punktem wyjścia dla nowych antygenów indukujących powstanie nowych przeciwciał. Przykładem może być choroba aleucka norek (p. rozdz.: Zakażenia „powolne”).

Obecność kompleksów można wykazać we krwi krążącej, jak również w uszkodzonych tkankach tam, gdzie jest wirus i immunoglobulina, i dopełniacz. Istnieje wiele metod, za pomocą których można wykazać obecność kompleksów. Należą do nich takie jak reakcja precypitacji kompleksu za pomocą immunoglobulin przeciwko przeciwciałom lub przeciwko frakcji C3 komplementu. Obecność tej frakcji dopełniacza można wykazać za pomocą komórek indykatorowych, mających dla niej receptory, np. limfocyty Raji, mające receptory dla fragmentu Fc ludzkich immunoglobulin oraz dla frakcji C3. Dochodzi wówczas do absorpcji takiego zespołu na komórce.

W tkankach można stwierdzić kompleksy antygen-przeciwciało przez wykazanie antygenu wirusowego iQub) przeciwciał i frakcji C3 dopełniacza w złogach ziarnistych, np. w błonach podstawnych kłęb uszko w nerek. Przydatna jest do tego celu metoda immunofluorescencji lub mikroskopii elektronowej. Obecność immunokompleksów może być przyczyną glomerulonephritis. Jednak należy pamiętać, że kompleksy nie muszą umiejscawiać się wyłącznie w nerkach, lecz mogą być przenoszone z prądem krwi, jak to występuje np. w przypadku lymphocytic choriomeningitis (LCM). Odkładanie kompleksów w tkankach jest więc czynnym procesem, rozłożonym na wiele etapów.

Oprócz nerek istnieje wiele innych miejsc w organizmie, gdzie może dojść do odkładania się kompleksów. Należy do nich plexus chorioideus w mózgu, tętnice, często aorta w miejscu wejścia naczyń wieńcowych oraz drobne naczynia. W powyższych układach można stwierdzić obecność kompleksów w wiru-

sowym zapaleniu wątroby, w zakażeniu wirusem LCM, w chorobie aleuckiej norek, w zakaźnej niedokrwistości koni. Stwierdzono je w naczyniach krwionośnych w podostrym stwardniającym zapaleniu mózgu, w zakażeniach wirusem różyczki, cytomegalii, w zakażeniach wirusem Epsteina-Barr (chłoniak Burkitta), w zakażeniach wirusami białaczek mysich.

Kompleksy immunologiczne są obecne w wielu przewlekłych zakażeniach wirusowych w rozmaitych innych narządach, jak serce, płuca, wątroba, stawy, łożysko. W przypadku układowego lupus erythematosus odkładają się w skórze.

W niektórych ostrych zakażeniach, np. arbowirusowych, krążące we krwi kompleksy immunologiczne mogą powodować wiele klinicznych objawów podobnych do występujących w chorobie posurowiczej (wysypka, bóle mięśniowe i stawowe).

A zatem powstawanie kompleksów i w następstwie rozwijające się procesy immunopatologiczne są szczególnymi przejawami klinicznymi przewlekłego zakażenia wirusowego.

Jednak obecność kompleksów immunologicznych nie zawsze należy uważać za wykładnik procesów immunopatologicznych. W przypadku np. ostrego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych na tle zakażenia wirusem nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych wykazano obecność kompleksów w surowicy w dużym odsetku w początkowej fazie choroby. Odsetek ten zmniejszał się w okresie rekonwalescencji. Stwierdzono odchylenie w stężeniu frakcji C3 dopełniacza. Nie stwierdzono jednak zmian chorobowych, które można by wiązać z powstaniem tych kompleksów, wyciągając wniosek, że były one raczej tylko jeszcze jednym przejawem i następstwem reakcji odpornościowej organizmu.

Przypuszcza się również, że przeciwciała wiążące się z antygenami, a więc dające kompleksy, mogą przyczynić się do wytworzenia stanów zakażeń przewlekłych. Stwierdzono in vitro, że przeciwciało wiążąc się z glikoproteiną wirusa odry, będącej na powierzchni komórki, również może tłumić syntezę swoistych białek wirusowych i w ten sposób przyczyniać się do powstania stanów przewlekłych. Jest w tym analogia z podostrym stwardniającym zapaleniem mózgu, w którym wirus utrzymuje się w mózgu w sytuacji, kiedy w krążeniu i w płynie mózgowo-rdzeniowym utrzymuje się duże stężenie swoistych przeciwciał.

Stwierdzono też, że przeciwciała mogą zwiększać replikację wielu wirusów (p. rozdz. poświęcony immunologii i immunoprofilaktyce). W zakażeniach wirusami Dengue wiąże się też udział przeciwciał nie zobojętniających z etiologią zespołu wstrząsowego (np. zakażenie typem heterologicznym).

Doświadczenia na modelu mysiego wirusa cytomegalii sugerują również patologiczny udział limfocytów T w uszkodzeniu i zniszczeniu komórek mózgu zakażonych dorosłych myszy, choć wiadomo, że sam wirus jest mało wiru-lentny.

Oznacza to, że reakcje immunologiczne, różne ich czynniki odpornościowe w swym działaniu mogą stanowić potencjalne zagrożenie, niekorzystne dla organizmu.

121