CIMG4156

przez zwiększoną możliwość ekspozycji na zakażenie z powodu kontaktu z dziećmi, będącymi głównym rezerwuarem wirusa różyczki) odsetek osób o dodatnim odczynie serologicznym zdecydowanie przekracza 90%. Wyniki tych przeglądów w zestawieniu z zapadalnością na różyczkę stały się podstawą dla modelu matematycznego określania prawdopodobieństwa zagrożenia teratogennego dla płodu (patrz też rozdz. nt. szczepionek i różyczki).

Wyniki przeglądów serologicznych dostarczyły więc naukowych informacji, przydatnych do opracowania propozycji szczepień ochronnych dziewcząt w okresie poprzedzającym dojrzewanie oraz grup zawodowych wysokiego ryzyka.

Innym przykładem badań seroepidemiologicznych mogą być przeglądy serologiczne wykonane w Polsce w celu wykrycia przeciwciał dla kleszczowego zapalenia mózgu. Zbadanie wielu tysięcy losowo pobranych próbek krwi pozwoliło wykonać „mapę serologiczną” Polski, jednoznacznie wskazującą, że najwyższy odsetek dodatnich wyników przypada na te tereny zalesione, na których z naturalnych biotopów (gryzonie, kleszcze) izolowano wirusy kleszczowego zapalenia mózgu.

Wykonanie dodatkowo przeglądu pracowników zatrudnionych w gospodarce leśnej wykazało, że jest to grupa zawodowa szczególnie eksponowana na Tatajwiia arbowirusowe. Oznacza to, że kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce powinno być uznane za chorobę zawodową tych pracowników oraz wskazuje na celowość zalecania szczepień ochronnych dla grup zawodowych przebywających na terenach, na których występują ogniska kleszczowego zapalenia mózgu.

To za lecenie powinno dotyczyć również np. studentów lub żołnierzy przebywających z określonych przyczyn na tych terenach, zwłaszcza w okresach zwiększonej aktywności kleszczy (biologiczny wektor kleszczowego zapalenia mózgu), to jest okresach wiosennym i jesiennym.

Zestawienie tych przeglądów serologicznych z zachorowaniami na kleszczowe zapalenie mózgu i izolacjami wirusa zarówno od wolno żyjących gryzoni, od biologicznych przenosideli (kleszcze, komary) i od osób chorych pozwoliło jednoznacznie wytypować określone tereny endemicznego występowania wirusa kleszczowego zapalenia mózgu w północno-wschodnich województwach (białostockie, suwalskie i olsztyńskie) oraz na opolszczyźnie. Istnienie innych ognisk potwierdzono w sposób analogiczny (p. również rozdz. poświęcony wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu).

Przeglądy serologiczne ukierunkowane na wykrycie przeciwciał dla wirusów poliomyelitis. odry lub nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych stanowią innego typu wartość informacyjną. Mogą one być wykonywane w celu sprawdzenia poszczepiennych poziomów odporności populacyjnej na terenach objętych długofalowymi szczepieniami ochronnymi. Badając okresowo surowice na częstość występowania oraz wysokość mian przeciwciał dla określonego wirusa, uzyskuje się dane wskazujące na stan humoralnęj odporności w różnych grupach wieku oraz na utrzymywanie się odporności. Informacje te mogą być przydatne dla ewentualnych wskazań dotyczących podejmowania rewakcynacji lub weryfikacji systemów szczepień ochronnych.

Należy jednak pamiętać, że w populacjach, w których mimo masowych szczepień istnieje krążenie wirusa, a dotyczy to w zasadzie dotychczas wszystkich aktualnie stosowanych szczepionek atenuowanych (poliomyelitis, odra, nagminne zapalenie ślinianek przyusznych, różyczka), utrzymuje się w mniej-

szym lub większym stopniu występowanie naturalnych zakażeń 7*Va*«»nia te (bezobjawowe i objawowe) działają również jako czynniki immunizujące; w stosunku zaś do osób uprzednio szczepionych jako dawki wspomagające (booster).

A zatem przeprowadzając np. przegląd serologiczny w kierunku przeciwciał dla wirusów poliomyelitis, uzyskujemy obraz immunologiczny będący wypadkową szczepiennych (ten element w przypadku polio decyduje) i naturalnych zakażeń poszczególnymi typami (I, II, Dl) tego wirusa. Porównując sum immunologiczny z sytuacją epidemiologiczną, uzyskujemy informację o wpływie szczepień zarówno na odporność, jak i na częstość zachorowań w danej populacji

Metody serologiczne, jakie stosuje się do przeglądów serologicznych, są dokładnie takie same, jak w serologicznej diagnostyce odpowiednich zakażeń wirusowych.

ZASADY PRACY DIAGNOSTYCZNEJ

Znaczenie odpowiednich warunków i zasad postępowania przy wykonywaniu wszelkich prac z materiałem diagnostycznym, a w szczególności w kierunku wykrycia czynników zakaźnych, w tym wirusów, zawsze były podkreślane, aczkolwiek nie zawsze były przestrzegane.

Są dwa aspekty tych zasad:

1.    Uchronienie badanego materiału przed zanieczyszczeniami, które mogą wypaczać wynik. Ten aspekt jest w zasadzie przestrzegany w pracowniach wirusologicznych, gdzie powszechnie wiadomo o źródłach mogących wynik badań wypaczyć; tym źródłem może być pracownik lub płyny i przyrządy, którymi się posługuje.

2.    Zagrożenie dla osób badających materiał diagnostyczny. Z tym nie jest u ogół najlepiej, a przede wszystkim z powodu braku odpowiedniego wyposażenia (boksy, sprzęt ochronny, sprzęt jednorazowego użytku), ale również i pewnego „przyzwyczajenia” do danego materiału i lekceważenia zagrożeń. Właśnie ten aspekt zasługuje obecnie na szczególne podkreślenie w okresie rosnącego znaczenia warunków wykonywania wszelkich wirusologicznych oznaczeń diagnostycznych, zwłaszcza z uwagi na zakażenia krwiopochodne (HIV, wzw. B, herpeswirusy, wirusy gorączek krwotocznych).

Znaczenie przestrzegania zasad pracy warunkujących bezpieczeństwo znalazło np. wyraz w opracowaniu i wprowadzeniu w 1992 r. w USA przepisów akcentujących zagrożenia właśnie ze strony zakażeń krwiopochodnych.

Dominującymi drogami zakażeń związanych z pracą laboratoryjną są:

-    droga doustna (ustne pipetowanie, jedzenie w laboratorium, dotknięcie zakażonymi palcami itp.);

-    inokulacja (przypadkowe nakłucia, skaleczenia, zadrapania, ukąszenia przez zwierzęta doświadczalne itp.);

-    zakażenie błon śluzowych, ale także i skóry (w tym aerosolami).

Są to zarazem wskazania do stosowania typów osłony, zapobiegających takim zakażeniom w warunkach laboratoryjnej ekspozycji.

Istnieje zasadnicze zróżnicowanie zagrożenia ze strony różnych zarazków i w tym różnych wirusów, wynikające z ich wirulencji, łatwości przenoszenia, udziału ożywionych i nieożywionych wektorów. Ustalono 4 stopnie laborato-

177