DSC00468 (15)

<L ,m»\vIWK*I tomłpm\v,|n«J

<L ,m»\vIWK*I tomłpm\v,|n«J

. wvM*n.t<\łsxa irczatą ni* is«*wyc*nj w Orzesz-isuwmIm uchwycić funkcję tego rodzaju

dwc K

f a ąwtlwj h	arraonii. o
xNŚ6Wtek*x	źródeł i ch.
lag su<	pełnie wyr*
a awj »	zwyczaj ty]
ję kdtttwSw,	W komen
emseat „TWóct	*t*\ czasem

‘_rno?- j f*U\rvvficutej świata. Podkreślają panujący w nim i i konsekwencję, wypływającą nie tylko z 4e$ermini-rzeczywistości społecznej, w której, znając A Wisie, można w najogólniejszych zarysach przewi-następstwv> i skutki.

powieściowy Orzeszkowj opiera się na przekonaniu sprawiedliwym ładzie wyznaczającym •rakteru tego ładu pozytywistka nigdy inie. Pojęcie Boga osobowego wystę-

odautorskim występuje jednak ^^rosść twórcza*’ czy „najwyższa*', « o>yv trak przejawów bezpośredniej ingerencji tej siły w dziewy k^wterow, gdyż ludziom powierza ona „dokończenie rozpoczę-ttfl tworu swego" (PZ. YIL 161), to podkreślane przez pisarkę śhfemt naaęheesia losów postaci powieściowych służą wprowa-pejęda „wyższej sprawiedliwości*' i moralnej konsekwen-nkkiedy w porządkowaniu ludzkich spraw jgzriią k^ką świata społecznego. Dlatego w konstrukcji wtórną racie j. rgdę odgrywają przypadki, zbiegi okoliczności    eo

asrji. ustępstwami na podnoszącymi melodra-

_    *vpKlek nie może podważać

świata, najczęściej zaś służy właśnie jej ^r^*ek warikich faktów życia ludzkiego

świecie Orzeszkowej wymaga także nagrody za cnotą, pracą, odwagą, kary za winy nie tylko wobec bliźnich, lecz i wobec siebie, za lekkomyślność, lenistwo, bezużyteczność. Człowiek prawy i działający pożytecznie jest człowiekiem szczęśliwym, jak- I kol wiek zasada rezygnacji z osobistego szczęścia w imię społecz- | nych i moralnych obowiązków zyskuje coraz większą wagę ^ . w powieściach lat siedemdziesiątych. Zawsze jednak trudne \ szczęście płynące ze spokoju sumienia i użyteczności jest rekompensatą pozytywnych bohaterów. Jedynie (Marta obrazuje zagładę jednostki szlachetnej, bezradnej wobec „złego układu stosunków”, ale bohaterka, jakkolwiek „bez winy”, cierpi przecież za swą~~obiektywną społeczną nieudolność i nieprodukty-wność. Bezwzględna jest natomiast zasada kary. Poza jedynym może przykładem lekkomyślnego hulaki z Na prowincji, którego nie dosięgła jeszcze zasłużona kara w toku powieści, ale który, jak się można tego spodziewać, nie ujdzie jej przecież w przyszłości,! zło nie triumfuje nigdy w utworach Orzeszko- \ ^ wej. Postać negatywna -— czy to będzie krzywdziciel, czy i 'ylko bezużyteczny pasożyt — ponieść musi klęskę straszliwą \ i efektowną, najczęściej mając pełną ^wiadomoscT~2e jest ona konsekwencją jej czynów.

Układ ról powieściowych.. ^ --

Układ ról i charakter akcji we wczesnych powieściach Orzeszkowej różnicuje się znacznie w miarę rozwoju jej pisarskiego doświadczenia i komplikacji jej wiedzy o rzeczywistości społecznej. W zasadzie najbardziej trwałą cechą wszystkich niemal jej utworów pozostanie podział na dwa światy — pozytywny i negatywny f Wysnuwanie powieściowego „dramafiT*~^~wy-twarzających się między nimi nąpięć-y/W romansach napięcia te będą miały zazwyczaj charakter rywalizacji miłosnej przedstawicieli obu światów, a uczuciowa decyzja bohatera lub bohaterki będzie jednocześnie wyborem reprezentowanych przez partnerów wartości moralnych i społecznych. Tak wyglądać będzie prosta stosunkowo akcja Ostatniej miłości. Na prowincji, Wesołej teorii i smutnej praktyki. Przeciwstawne dążenia rywali powo-Biją — w różnym zresztą stopniu — sporą doniosłość intrygi, ■hstacią działającą jest bowiem przede wszystkim bohater ne-