DSC00537

Żal po zmarłym jest największy, gdy poszedł do grobu w młodości, jak Druzus adoptowany przez Augusta, brat lyberiusza i syn Liwii, który nie ukończywszy nawet trzydziestu lat zmarł w pobliżu Łaby w 9 r. przed Chr., w rezultacie upadku z konia. Nieznany autor Consolatio ad Lmam podkreśla, iż tego, czy życie było chwalebne, nie należy oceniać na podstawie przeżytej liczby lat:

Quid numeras annos? vixi maturior annis:

Acta senem faciunt: haec nu me randa tibi.

(Czemu liczysz me lata? żyłem nad wiek mój dojrzalszy,

Czyny nas robią starymi, zatem czyny me policz.)

Ten sam autor wzywa swą Muzę, pragnąc opłakiwać śmierć sześćdziesięcioletniego Mecenasa. Gdyby nawet żył on tak długo jak Nestor, który przeżył trzy pokolenia, wciąż i tak opłakiwaliby go krewni, bo umarłby za wcześnie (In Maecenatis obitum, I, 138)!

Z tematów poezji konsolacyjnej wyrastają więc jakby trzy odgałęzienia refleksji na temat wieku osiąganego przez ludzi. Kiedy Horacy w przytaczanym wyżej wersie pośród bohaterów wymienia Tithonosa, dotyka on wątku: „Nawet najstarszy musi umrzeć” - Tithonos i Nestor byli bowiem pogańskimi przykładami długowieczności, tak jak patriarchowie byli przykładami biblijnymi. Lecz któż to był Tithonos? Był on kiedyś najprzystojniejszym wśród młodzieńców w epoce bohaterskiej (brat Priama), gdy wykradła go Eos („la concubina di Titone antico”: Czyściec, IX, 1). Uprosiła ona Zeusa, aby obdarzył młodzieńca nieśmiertelnością, ponieważ jednak zapomniała poprosić równocześnie o wieczną dla niego młodość, zgrzybiał ze starości. Jego małżonka wstydziła się go bardzo i na własną prośbę męża zamieniła go w świerszcza. Cóż stało się z nim na koniec? Horacy (Ody, II, 16, 30) wiedział:

Longa Tithonum minuit senectus.

(Tytońa znowu zbyt starość skurczyła.

Przekł. J. Zawirowski)

Jednakże w cytowanych wcześniej wersach Horacy pozwala mu umrzeć. To nie ma znaczenia: wśród postaci mitologii greckiej nie było śmiertelników starszych niż Tithonos. Czy jednak był między nimi ktoś, kto umarł we wczesnej młodości, a zatem jak Tithonos - stanowi przykład skrajny? Tak, dziecko imieniem Archemoros (imię greckie, które oznacza „umierający na początku”¹). Jego niańka Hypsipyle (umieszczona przez Dantego w Limbo wraz z innymi bohaterkami; Czyściec, 22, 112) porzuciła go w lesie, gdzie doznał ukąszenia przez żmiję. Ta opowieść jest częścią sagi tebańskiej, którą średniowiecze czytało u Stacjusza.

Otóż, jak odkryli to autorowie consolationes, nie miało wielkiego znaczenia to, czy dana osoba umarła w młodym, czy też w podeszłym wieku. Zawsze natomiast było skuteczne zestawienie sławnych przykładów długowieczności z równie sławnymi przykładami czegoś całkiem przeciwnego, a więc Tithonos z Archemorosem. Znajdujemy ten chwyt w najsławniejszej consolatio czasów nowożytnych. Oto Franęois Malherbe radzi swemu przyjacielowi Du Pćrier, aby nie bolał z powodu córki zmarłej w młodym wieku:

88

1

Archemorus to „imię mówiące”. Zob. Statius, Thebais, V, 738, oraz Lactantius Placidus o tym fragmencie.