DSC00185 (23)

narodów pod pretekstem, że je bogacą. Gdy wreszcie narody będą kierować się podobnymi zasadami polityki i moralności, gdy każdy z nich dla własnego dobra powoła inne do bardziej równomiernego podziału dóbr, które ludzie zawdzięczają naturze lub własnej pracy, wówczas powoli zanikną przyczyny, które wywołują, zatruwają i utrwalają nienawiści narodowe, podsycają lub wzniecają szał wojenny.

Instytucje lepiej pomyślane niż owe projekty wiecznego pokoju, jakimi w wolnych chwilach pocieszali się niektórzy filozofowie, przyczynią się do szybkiego zbratania narodów. Wojny między narodami zostaną, podobnie jak morderstwa, . zaliczone do największych okropności, które poniżają człowieka, są przeciwne naturze i wyciskają trwałe piętno hańby na kraju i epoce, które skalały.

Gdy omawialiśmy sztuki piękne Grecji, Włoch i Francji, zwróciliśmy już uwagę, że. należy rozróżnić, co w twórczości tej naprawdę było związane z postępem sztuki, a co było jedynie dziełem talentu artysty. Tutaj zauważymy jeszcze, jak rozwiną się te sztuki dalej dzięki postępom filozofii i nauk ścisłych albo też dzięki pogłębionym i licznym obserwacjom dotyczącym przedmiotu, wyników i metod tych sztuk, albo wreszcie dzięki obaleniu przesądów ograniczających ich zakres i naginających je wciąż jeszcze pod jarzmo autorytetu, zrzucone już przez nauki i filozofię. Zbadamy, czy rzeczywiście, tak jak przypuszczano, musiały wyczerpać się ich środki artystyczne, gdyż uchwycono już najwznioślejsze i najbardziej wzruszające piękno, wyzysktt# najlepsze tematy, najprostsze i wywołujące najwię