DSC01057

twarzy, gestykulacji, właściwości głosu, zjawiska te dla każdego z widzów nie funkcjonują już jako indeksy, lecz jako znaki ikoniczne, realizujące określoną intencją komunikacyjną, której odbiorcami powinniśmy zostać.

Pokażemy przykłady wyrażenia cudzysłowowego w dosłownym znaczeniu i jego interpretację. Wybierzemy sytuacją, w której nadawca umieszcza znaki cudzysłowu sam, i taką, w której konstrukcja językowa zmusza odbiorcę do wstawienia brakujących znaków cudzysłowu*

Przykład dla pierwszej czerpiemy z Gtnerała Barcza. „No więc gadaj - gadaj do cholery... o «Sprawic». o «Ojczyźmc»" - tak brzmi fragment rozmowy dwóch legionistów.

Ujęty w cudzysłów wyraz „Sprawa" zgodnie z naszą interpretacją znaczy tyle co „sprawa" w kodzie polskiego języka, ma więc zakres ogromnie szeroki i znaczenie prawie puste. Może wystąpić zarówno z przymiotnikiem „wielka” (wielka sprawa), jak i z przymiotnikiem „mała" (mała sprawa), słowem, konkretność znaczenia naszego wyrazu jest prawie żadna. W użyciu cudzysłowowym, występującym w powieści Kadcna-Btndrowskicgo, do normalnego znaczenia wyrazu należy dopisać „i ktoś tak mówi". Uzyskać zawartą tu informację o tej dodatkowej semantycznej wartości można, jeśli się rozwiąże tajemnicę owego „kogoś". Jestem przekonana, że współcześni rozwiązywali ją bez uciekania się do szczególnej dokumentacji. Znali typ sytuacji, w której wyraz nabierał szczególnego znaczenia, znali środowisko, w którym w tym szczególnym znaczeniu, łatwym do odgadnięcia w związku z sąsiednim cudzysłowowym wyrazem, nasz pusty wyraz występował. Wraz z upływem czasu rozpoznanie owego „kogoś" zaczyna wymagać dokumentacji. Dła mojego pokolenia znalezienie jej jest jeszcze bardzo łatwe.

Popatrzmy z kokt na teksty Wyspiańskiego:

WERNYHORA lać kto piernaty do Warszawy t chorągwią i hufcem sprawy, i ryngrafem Bogarodzicy!

GOSPODARZ.    Z datek* jechał, miał blisko;

goniec, zwiastun, Wemyhoral Twoi jnł jakaś wielka Zgoda. Z dattka jechał, mul Misko -Koniec i pw# Sprawy.

POETA

CZEPttC

CZEPIEC

Cii to Czepiec mówią ety do brata jata sprawa?

Ano właśnie: Sprawa.

A to jat aia te pawtaki; Sprawa m*v

GOSPODARZ {do Poety, a słuchany przez wszystkich)

Sprawa, Sprawa!

Duch! - przez Bogi - Duch - miarkuję:

Th noc była: dziwna jawa.

Moglibyśmy przejść do tekstu Wyzwolenia i ciągnąć dalsze cytaty ze „Sprawą" przez duże S. Sądzimy, że wystarczą i te dla ilustracji naszych tez. Dla pierwszej i najważniejszej z nich nie rozporządzamy dokumentacją. Chcielibyśmy ją tak sformułować: wyrażenia „sprawa" w znaczeniu najbardziej istotnej idei, najwyższej wartości tycia, idei niepodległości czy wałki o niepodległość używało się w nielegalnych lub półlegalnych środowiskach bliskich Legionom. Brak konkretnego znaczenia, możliwość użycia go z przymiotnikiem „najwyższa" i podobnymi czyniły zeń wygodny element półkonspiracyjnego języka. Jednocześnie takie użycie wyrazu podtrzymywała już tradycja tekstów Wyspiańskiego -że miały one ogromny wpływ na pokolenie, do którego mogli należeć rozmówcy w Generale Barczu_% nie trzeba dowodzić. Znakiem formalnym ujawniającym cudzyslowowość wyrażenia jest cudzysłów i majuskuła. W przekładzie na język mówiony cudzyslowowość bywa ujawniana za pomocą m.in, takich właściwości prozodycznych, jak pauzy przed i po wyrażeniu cudzysłowowym i zmiana wysokości całego wyrażenia. Pragnęlibyśmy powiedzieć^ że umieszczenie wyrazu w cudzysłowie oznacza, iż mówiący dystansuje^ię od tego wyrUBńTa jako od wyrażenia cudzego języka¹. Wprowadza ironiczną perspektywę, która oczywiście w świadomości samego mówiącego może obejmować także jego samego, może występować jako autoironia. Ironia i autoironia w interpretacji semantycznej wprowadzałyby nowe elementy o charakterze metajęzykowym, które rozumiemy w prostych wypadkach w następujący sposób: użyte ironicznie wyrażenie,Jakiż to dobry chłopiec" znaczy tyle - „wiedz, że nie chcę powiedzieć «jakiż to dobry chłopięca, chcę powiedzieć <<jakiż to zły chłopięca".

Przejdźmy do sytuacji wyrażeń cudzysłowowych, które w tekście pisanym nie mają żadnych formalnych graficznych wyznaczników. Oto prosty przykład:

Te mm uczucia, które Judym przed chwilą miał w sobie, widział teraz aa licach nieznajomej Sprawiało mu to szczerą przyjemność. Rad by był zapytał, czy się nie tttyłi, 1 usłyszał z pięknych ust wynurzenia wrażeń. Nigdy jeszcze nie doświadczył takiej chęci rozmawiania o sztuce i słuchania z pilnością, co sądzi o ulatujących wrażeniach drugi człowiek...

Tymczasem ów drugi człowiek, zajęty statuą, na śledztwo ad na badacza Ładnej awagi ad zwracał.

Powtórzenie w ostatnim zdaniu wyrażenia „drugi człowiek" robi na każdym mówiącym po polsku wrażenie wypowiedzi żartobliwej. „Drugi człowiek" w for² mule pierwszej nie ma być określoną dcskrypcją, pozwalającą wyróżnić z tłumu łudzi jednego osobnika. Występuje tam w znaczeniu „którykolwiek człowiek",

1

MJL Maycaowa, Jhdte / naprawy, wybór i opracowanie A. Amr ²T. Dobrzyńska, Wantawa

2

O wyrażeniach cudzysłowowych i ich interpretacji cob. M.R. Maywowa. fipedMi geillemettes, (w zbiorze:] Ib Homor Romw Jakobsoe, The Hague IM9, praski, polaki w: