DSC01099 (7)

IN

Spójnaii I(Iu(h (IU(ruMf(4) jest lutwnej^

in

zdecydowanie określić odrębność przedmiotu swych zaintę rasowińTSpójność tekstu literackiego należy bowiem do tej samej prze strzani tntertekftualnej (dśjś łu), co wszystkie konwencje wypowiedz służące wytwarzaniu znaczenia literackiego. Dis badacza komunikacje literackiej każdy typ spójności w tekście presuponuje związki spójnaśęT zrealizowane w przestrzeni intertekstualnej danego typu wypowiedz? zmagazynowane w bliższej lub w dalszej tradycji literackiej. Różnica o której tu mówię, nie jestiróżnłcą metodologii, lecz różnicą tntf* dsy różnymi obloktatnu Lingwistyczne badania rozwijania dyskurm (test prammur) i badania komunikacji literackiej w tekście nie są wiąt różnymi punktami widzenia tego samego przedmiotu językowego. Iks różnymi dyscyplinami, które mają różne przedmioty be danla.Ujaśll ktoś twierdzi, że ogólna teoria tekstu wyjaśnia także budową tekstów literackich, chociaż nie uwzględnia spraw komunikacji liter** oklej, to wypowiada pogląd, ie np. można opisać budowę radia, nie biorąc pod uwagę istnienia fal radiowych 1 elektryczności.

naści tekstowej. Oczywiście, punktem oonlesieniś ‘(Dl ńórni JlffgyKowe^"

spójności tekstu. Jednak właściwa problematyka spójności dotyczy cjl między poszczególnymi poziomami, a więc relacji między np. cją a fabułą, dialogiem a narracją, narracją « przestrzenią, fabułą • aam, leksyka a symboliką układów ponadzdaniowych etc. Bo pr: dopiaro istnienie relacji między tymi poziomami decydują, i© jakieś powiedli językowe rozpatrujemy jako utwory literackie, j W obszarze tak rozumianych badań nad spójnością szczególnej j-pwypedg 'prtsupoaycjom 'i pocą tekstowej. mtertekstunlnej wiedzy tetrtnSTT to właśnie powoduje, że sprawa spójności tekstu jest cen I nyra problemem komunikacji literackiej, i Dis badaczy dyskursu spójń jast zjawiskiem obatrwowalnym tak jak wtslhości fizyczne ciała stali możne ją zmierzyć, policzyć, narysować. Tymczasem dla badacza pot spójność jast elementem sytuacji komunikacyjnych w tekście, a pr centralnym problemem lektury. Dla lingwisty każdy zapis Bielin jest tekstem niespójnym. Tymczasem dla badacza konstrukcji ekleh tskst byłby niespójny tylko wtedy, gdyby jego Imielineamości dało kię przezwyciężyć w procesie czytania, gdyby znaków teksty iMiiM-hyjcuzdekodowaó-w obszarze wspólnej kultury literackiej nada i odbiorcą^ Różnica między lingwistycznym a komunikacyjnym traktu niemnrpOjiUNCt 'jeat właśnie róśnicę między tedrt grammar a poefr Van Dijk sprawę stawia Jednoznacznie: generatywno-transfonnacy; koncepcja tekstu „nie objaśnia bardzo zawiłych czynników komun] kacji literackiej, takich jak normy socjokulturowe 1 estety oraz ich przemiany, interpretacje poszczególnych tekstów i związki pomiędzy tekstem i jego kontekstem Ud." •*

Toteż właśnie w tym miejscu badacz poetyki i komunikacji litera muii

N vi* Dli*. •* ctt„ a. tez

. Zasadą komunikacji literackiej jest założenie, te zapis językowy pre-~l Ijkmuj© pewne kategorie, procesy czy relacje (odbiorca, tradycja, kon- U icjs, intertekatualność etc.), których sam staje się częścią, i te w ten > )b powstaje nowy obiekt badania. Przedmiotem zainteresowań bada-" poetyki 1 komunikacji literackiej nie jest zatem zapis językowy (Xakt),J^ nowa całość — sytuacja komunikacyjna utworzona z tekstu i premiowanych przezeń relacji 1 kategorii/Jeśli bowiem presupozjeja — |jgc płaza Benveniste — jest środkiem, za pomocą którego mówiący two-między sobą a swoim słuchaczem świat, w obrębie którego odbywa dialog, to takie „założone Informacje” nie dotyczą przecież w Uten-[Śrze tylko poziomu zdań, ale i schematów, konwencji czy gatunków wypowiedzi Tak zatem jak mówi się o presupozycjach językowych, tak V badaniach nad komunikacją literacką (tu: spójnością) niezbędne jest |tvsględnisnle pr ©supozycji tekstowych, które Jonathan Culler nazywa ipozycja mi pragmatycznymi i retorycznymi **. Ody więc o rozpo-hśuiiu presupozycji językowych decyduje kompetencja językowa od-jgarcy, to o presupozycjach tekstowych — kompetencja tekstów* czy Halika i jego kultura literacka.    -

l& Stąd wynika teza trzecia, która głosi, te spójność tekstu jest kem- _i [swacie i tylko konwencją. Nie ma bowiem w obrębie komunikacji li [takiej takich układów spójności tekstu będą normy przezroczystej wypowiedzi językowej, tani, takiej, w której relacje spójności na każdym poziomie (fonetycznym, składniowym, semantycznym, leksykalnym etc) pozostają w stanie nie-au we żalnej homeostazy. Miarą spójności takiej wypowiedzi jest w pierwszym rzędzie stopień standaryzacji poszczególnych związków językowych: od szyku wyrazów" po"mb3£InóSS~2ti]Riia. Tak więc z*roWy*T neutralny poziom spójności wypowiedzi to poziom ]ej poprawności językowej?!.' Jednakie naruszenie jakiegokolwiek z tych poziomów powoduje zmiany spójności językowej w całej wypowiedzi Miarą tych zmian jest zawsze naruszenie społecznie neutralnych standardów. Wydaje się. że owo naruszanie może się odbywać w dwóch kierunkach: albo ku dewiacjom typu afatycznego, które zawsze powodują rozpad interpretacji paszcze^ ■gcJnych poziomów wypowiedzi, albo ku dewiacjom (takie na różnych

* W artykuł* Prstuposycjc i intertekztttalnofó, za którym posługuję się takie nurzaniem terminu „Intertekstu*Inożć”. W pracach polskich terminowi „intsrtekstu-alnoić'* odpowiada dokładnie termin „tradycje literacka**. J. Culler, Prtsuppoii-hen and Intertsztoolity, „Modern Lanfuagca Notes**, 1*71, nr A. Przekład polski Ł Rosner w „Pamiętniku Literackim”, 1980, ł 3. a. 197—312. Muszę tu dodać, ie analizy pragmatyki tekstu odgrywają dużą rolą w koncepcji spójności UL R. May*-

^M Zob. moją glosę do analiz komizmu, wynikającego s naruszanej spójności tekstu (w ksi ąśe- J. Ziomka, Powinowactwa litera (pry Warzaawa IBM), W. Bo-lacki, gawcreaaeM i kepemonk, „Teksty*, 1M1. nr Z, s. 119—123.