DSC01167

Udział czynników genetycznych i środowiskowych w powstawaniu otyłości

Nic ulega wątpliwości, żc otyłość, mimo dużego zróżnicowania przyczyn i złożonej patogenezy, jest zawsze przejawem dodatniego bilansu energetycznego. W-nowstawaniu otyłości dccvduiacn-rolcjodgrvwaja.czvnuiki.£cnetvcz-nc i środowiskowe, choć znaczenie każdego z tych czynników jest nadal przedmiotem dyskusji. Według Uoucharda za powstawanie otyłości w 30% odpowiedzialne są czynniki genetyczne, w 60% czynniki środowiskowe, zaś w 10% czynniki określone jako kulturowe. Inni autorzy (m.in. Hamer i Copcland) uważają, że czynniki genetyczne są najważniejsze w determinowaniu ciężaru ciała, a ich udział może sięgać nawet 70%. Udowodniono m.in. znaczenie mutacji genu leptyny w powstawaniu otyłości u myszy, wykazano także genetycznie uwarunkowaną skłonność do gromadzenia tkanki tłuszczowej w ściśle określonych okolicach u łudzi oraz skłonność do dziedziczenia upodobań kulinarnych. Poszukiwania „genetycznego klucza” do otyłości trwają nadal i przynoszą coraz to nowe, obiecujące wyniki. Z pewnością należy zgodzić się z poglądami reprezentowanymi przez Hamera i wsp., żc ludziom usposobionym genetycznie do otyłości trudniej kontrolować ciężar ciała: nic z powodu słabego charakteru lub nicumiarkowania w jedzeniu. Trudno wszakże zaakceptować pogląd o zdecydowanej przewadze czynników genetycznych w powstawaniu otyłości u ludzi, a tym bardziej o braku możliwości skutecznego wpływania na ciężar ciała i zawartość tkanki tłuszczowej jednostki czy populacji. Sprowadzenie problemu otyłości do kategorii defektu genetycznego i postrzeganie cliopatogcnczy i leczenia otyłości wyłącznic w kategoriach medycznych stanowi znaczne uproszczenie.

Warto w tym miejscu przytoczyć celny przykład podany przez lloimara von Ditfurtha, wybitnego lekarza, publicystę, znawcę i orędownika nowoczesnej ekologii: „Paleontolog, mający na oczach klapki zawodowe, widzi nas wszystkich jako przyszłe skamieliny, przemysł samochodowy z kolei nic może nas traktować inaczej, jak tylko »społcczcristwo zmotoryzowanych«, które sukces państwa ocenia przez pryzmat liczby nowo zarejestrowanych aut. Analogicznie, gospodarka energetyczna widzi w nas przede wszystkim konsumentów energii. Branża turystyczna natomiast traktuje drzewa rosnące na zboczach górskich jako potencjalne zagrożenie dla turystów".

Jak wytłumaczyć fakt, żc w bardzo krótkim okresie (15-20 lat) liczba osób otyłych w USA czy w Wielkiej Brytanii podwoiła się? Jak wytłumaczyć fakt bardzo szybkiego wzrostu odsetka osób otyłych w krajach rozwijających się o dużej dynamice ekonomicznej (np. Tajwan) czy wśród mieszkańców małych wysp na Pacyfiku, którzy w ostatnich dziesięcioleciach wybitnie ograniczyli aktywność fizyczną? Dlaczego w krajach wysoko rozwiniętych ekonomicznie odsetek osób otyłych jest zdecydowanie większy wśród warstw gorzej wykształconych i upośledzonych ekonomicznie, zaś w ubogich krajach

afrykańskich odwrotnie - wśród osób o najwyższym statusie materialnym? Dlaczego ciężar ciała Hindusów, którzy wyemigrowali do Wielkiej Brytanii, po kilku - kilkunastu latach różni się znacznie od ciężaru ciała ich rodaków mieszkających w Bombaju, Delhi czy Kalkucie? Podobnych pytań, na które trudno znaleźć odpowiedź w świetle badań genetycznych, można zadać znacznie więcej.

Należy zatem postrzcEać__ziawisko jjtyloścj_.nie tylko_jako defekt genetyczny, lecz jako chorobe-o-wicloczynnikowci .etiologii i patogenezie, w powstawaniu której istotna role odgrywała czynniki środowiskowe. Znaczenie środowiska w powstawaniu otyłości bardzo dobrze ilustrują badania dotyczące roli migracji. Zamieszkujące w północnym Meksyku oraz w Arizonie grupy Indian Pima rozdzieliły się około tysiąca lat temu. Mieszkający obecnie na terenie USA Indianie mają znacznie obfitszą dietę, wyższy komfort życia i lepszą opiekę zdrowotną niż ich pobratymcy. Niestety, Pimowie z Arizony maia jeden z najwyższych w święcie współczynników otyłości, zapadają także częściej na cukrzycę i nadciśnienie oraz zaburzenia przemiany lipidowej niż znacznie szczuplejsi Pimowie z Meksyku. Podobne obserwacje dotyczą także Chińczyków, którzy wyemigrowali z Chin kontynentalnych do znacznie zamożniejszych regionów na Tajwanie czy w Hong Kongu oraz - wspomnianych wcześniej Hindusów zamieszkałych w Wielkiej Brytanii. W_ epidemii otyłości znaczenie mają zatem uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i kulturowe.

Zjawisko otyłości

z perspektywy ewolucyjnej i historycznej

Bardzo interesujące wydaje się także spojrzenie na zjawisko otyłości z perspektywy ewolucyjnej i historycznej. Człowiek jest jedną z najbardziej wszechstronnych istot na Ziemi - może chodzić, pływać, czołgać się, wdrapywać na wierzchołki najwyższych szczytów górskich czy nurkować. Tc możliwości odpowiednio przygotowanych (wylrcnowanych) przedstawicieli naszego gatunku są zdumiewające: proszę wskazać inne stworzenie, które potrafi przebiec ponad 42 km ze średnią prędkością w granicach 20 km na godzinę, przepłynąć bez odpoczynku 470 km, nurkować bez żadnych urządzeń na głębokość osiemdziesięciu metrów, czy przeskoczyć poprzeczkę na wysokości 240 cm? Przy wykonywaniu tych długotrwałych wysiłków fizycznych zdolność do sprawnego gromadzenia (magazynowania) energii i sprawnego jej wykorzystania ma decydujące znaczenie.

Warto podkreślić, żc zdolność do magazynowania energii w formie tłuszczu zgromadzonego w adipocytach w przypadku gatunku ludzkiego jest szczególnie dobrze rozwinięta. Według Coxa i Brusscau proporcjonalnie do masy ciała ludzie mają więcej komórek tłuszczowych niż większość zwierząt

/;?/