DSC01262

>94 Ul* H\sm k/

kairych oficjalnie podejmują >ię nauczać. Pójście ..ukrytego programu nauczania" wc>zi° " powsaechny obieg w debatach na temat edukacji w krajach metropoliach. j_t.,i on.' chyba nie mniej istotne dla zrozumienia edukacji w Trzecim Swiecie i jej niiei w kulturach narodowych. Ów ukryty program nauczania nierzadko wy daje |jc w»4/ac u sri-vóh zasadniczy te czy inną orientację z kulturowymi wpływami iiwtnT"!* Przeprowadzenie większej ilości badań etnograficznych na ten temat, takich, jak te prowadzone w krajach metropolii, pozwoliłoby nam nie tylko zbadać ireść formalnego nauczania, ale też funkcjonowanie owego ukrytego programu. Moje d-^w iadczenia nigeryjskie sugerują., że szkoły średnie z internatem nierzadko r»_Nly faktycznymi wylęgarniami, w których rodziły się orientacje metropolitalne (/oh. też Masemann 1974).

Zatem po jednej stronie narodowego spektrum kulturowego zazwyczaj odnajdujemy ludzi o wysokim poziomie edukacji formalnej, co zapewne stało się dla nich przepustki do władzy społecznej i bogactwa materialnego. Subkultury zawodowe i grupy statusu tworzą się zazwyczaj wokół własnych sposobów postrzegania lego. jak urządzony jest świat. Kolejno wzdłuż tego spektrum powstają inno grupy i subkultury, również w mniejszym lub większym stopniu _u oparciu o podzielane zasoby kapitału edukacyjnego. Obserwatorzy wielu społeczeństw Trzeciego Świata znają dobrze ..problem kończących naukę”, /a/wyc/ai młodych ludzi, którzy ukończyli szkolę podstawową lub nawet jej nie ukończyli, czy też porzucili kształcenie na początku szkoły średniej. Nierzadko grupują się w odrębnych subkulturach, niekiedy o złej sławie: ..łobuzów*' czy też ..w kic/cgów". Zdobyty przez nich formalny kapitał kulturowy nie pozwolił im /:jśj daleko. Jednocześnie nie można wykluczyć*, że znaleźli się oni pod wpływem ukrytego programu nauczania: mowa tu o kształtowaniu przez nauczycieli wzorów konsumpcji, podejścia do pracy fizycznej, do życia na wsi i tak dalej.

W raz z nimi system światowy w swych wymiarach kulturowych, dociera do odlęSlych wiosek, a oni sami w ciemnych okularach i w postrzępionych koszulach stanowią, można powiedzieć, ogon tego systemu. Jednakże są oni również pionierami konsumpcji produktów innej części aparatu kulturowego - (kultur^ .popularno). Wiadomo, że to wszystko dotarło już do Nigerii - muzyka, moda. telewizja: prasa popularna. Kultura la stanow i również swego rodzaju zwierciadło -mówi nam bowiem, jak producenci i konsumenci postrzegają samych siebie oraz w którym kierunku prugna. się rozwijać. Wyraźnie pomaga wszystko to uporządkować kontinuum kultury kreolskiei. Ponadto, podobnie jak edukację, zazwyczaj i zjawisko kultury popularnej ignorowane było w antropologii Trzeciego Świata⁷.

Znaczna część kultury popularnej Trzeciego Świata zależy w pewnym stopniu oil międzynarodowych wpływów* Jej technologia, jej symboliczne postaci i gatunki często są niezupełnie rdzenne. Możemy nawet pomyśleć o pojęciu samej kultury

^; Co Jo zaniedbaniu kultun popularnej w antropologicznych badaniach Afryki zob. Fabian r J315) oraz Hari (1985: 254-255). Krótką wzmiankę o nigeryjskicj kulturze popularnej - zob. kubciłMcin 11:9781.

popularnej jako rzeczy importowanej do badań nad Trzecim Światem z zasobu słownictwa metropolii. A ponieważ nie możemy mieć pewności, że da się ją łatwo przeszczepić, przydałoby się jej. być może. nieco kry tycznej uwagi. W analizie współczesnych kultur metropolii kulturę popularną przeciwstawiamy szczególnie pewnej bardziej wyrafinowanej ..kulturze wysokiej" wytwarzanej i konsumowanej przez elitę kulturową. Taki kontrast może mieć również pewne znaczenie w wielu kontekstach Trzeciego Świata. Jednakże ważna jest także świadomość. Ze zaangażowanie w kulturę popularną nierzadko wydaje się być mniej precyzyjnym sposobem kulturowego wyrażania się systemu rozwarstwienia społecznego, a bardziej bezpośrednio odbiciem związków centrum z peryferiami w światowym systemie kultury. W Nigerii kultura popularna wydaje się przede wszystkim być przejawem zorientowanego na metropolię wyrafinowania i nowoczesności kontrastującego nie tyle z ..kulturą wysoką”, ile z „buszem", co jest pogardliwym określeniem wszystkiego, co wiejskie, nieokrzesane, a tym samym związane z idiotyzmem życia wiejskiego. Pod pewnymi względami Jcultura popularna może być tu nawet bardziej podobna do tego, czym była w okresie wczesnej nowoczesności w Europie, jak opisał to historyk JJgtgjJiuske (1978). Kultura popularna 'byłaby więc polem aktywności w mniejszym lub większym stopniu jednoczącym elity i masy we wspólnych rozrywkach i przyjemnościach.

Kultura popularna angażuje ludzi w zabawę i fantazjowanie, ale kio rozdaje karty w tej grze? Szczególnie w dyskusji nad oddziaływaniem mediów silnie akcentowany jest pogląd, że za pośrednictwem radia i telewizji, masowego dziennikarstwa i reklamy oraz innych technologii informacyjnych czy form kulturowych, kuliury Ameryki Północnej i Europy Zachodniej zagrażają innym kulturom na świecie. niosąc ze sobą widmo ich zaniku, swego rodzaju śmiercionośnej dyfuzji⁸. Rzeczywiście w telewizji nigeryjskiej można zobaczyć ..Dallas" i ..Aniołki Charliego". a domokrążcy w Kafanehanie sprzedają pirackie kasety z pochodzącą z metropolii muzyką popularną prosto /. bagażników swoich rowerów. Jednak co bardziej popularno siteomy powstają w Nigerii (zob. Oreh 1985). Zaś Michuel Jackson. Abba i Jimmy ClilT z pewnością nie zniszczyli rynku muzyki popularnej z Felą Anikułapo-Kutim. Sunny Ade czy Victorem Uwaifo.

Moim zdaniem jest całkowicie na miejscu wyznawanie bardziej optymistycznego poglądu na żywotność popularnych form ekspresji w Trzecim S wiecie, przynajmniej jeśli przykładem Nigerii można się tu w ogóle kierować. Jednak oczy wiste jest, że formy te nie są pod jakimkolwiek względem czystą tradycyjną kulturą nigeryjską. System światowy, 2amiast stworzyć ogromną jednorodność kulturową w skali globalnej, jedną różnorodność zastępuje inną-, a nowa różnorodność jest bardziej oparta na wzuje mń ycfi~po\v i ąz ani ach. a mniej na autonomii. Jedna~k \v~p5v^zantach^tycli**mojpfrocTź!ć~snf znaczenia i sposoby ich wyrażania. Musimy być świadomi, że otwartość na obce wpływy kulturowe nie musi powodować wyłącznie zubożenia kultury lokalnej i narodowej. Może ona udostęp-